تحلیل موانع زنجیره عرضه زعفران در معیشت روستاییان شهرستان قاینات؛ کاربرد تکنیک تحلیل خاکستری (GRA)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار اقتصاد کشاورزی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

2 دکتری اقتصاد کشاورزی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

چکیده

زعفران یکی از اقلام مهم صادراتی ایران است که در سال‌های اخیر علی رغم افزایش سطح زیرکشت و تولید، میزان صادرات آن رشد چشمگیری نداشته است ایران به دلیل شرایط اقلیمی مناسب، عنوان بزرگترین تولید کننده و صادرکننده زعفران در دنیا است، اما نتوانسته از پتانسیل‌های خود بخوبی استفاده کند. در این راستا جهت شناسایی مشکلات موجود در تولید، در پژوهش حاضر واکاوی چالش‌های زنجیره عرضه زعفران در شهرستان قائن با استفاده از روش تحلیل خاکستری (GRA) انجام شده است. این مطالعه با روش پیمایشی و با استفاده از پرسشنامه و مصاحبه با 40 نفر از خبرگان و کارشناسان انجام شده است. نتایج نشان می‌دهد که محدودیت‌های زنجیره تأمین زعفران به ترتیب اولویت و رتبه‌بندی در منطقه عبارتند از چالش‌های گزینه توزیع‌کننده با وزن نهایی 68/0 در اولویت نسبت به سایر عوامل قرار دارد و عوامل تولید‌کننده، مشتری نهایی و تأمین‌کنندگان با وزن نهایی به ترتیب 63/0، 55/0 و 39/0 در اولویت‌های دوم تا چهارم قرار دارند. بنابراین پیشنهاد می‌گردد که سیاست‌های دولت در راستای برطرف نمودن مشکلات قیمت‌گذاری، نوآوری، بسته‌بندی، کیفیت مواد اولیه، بازاریابی و رقبا باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اسدزاده­منجیلی، سحر، حاج­علی­اکبری، فیروزه، محمدی، نبی­اله. (1401). مدیریت هوشمند زنجیره تأمین محصولات کشاورزی مبتنی بر عوامل توانمندساز فعالان این حوزه و پیامدهای آن، توانمندسازی سرمایه انسانی، 5 (4)، 362- 341. https://journals.iau.ir/article_696950.html.
اصغری­لفمجانی، صادق، ایزدی، علی. (1396). واکاوی نقش محصولات استراتژیک در معیشت پایدار روستایی (مطالعه موردی: تولید زعفران در دهستان رشتخوار). روستا و توسعه پایدار فضا، 5(3): 293- 273. https://doi.org/10.22048/jsat.2017.46917.1135.
انجیلی، لعیا و علیرضا کرباسی، (1397). کاربرد مدلسازی معادلات ساختاری در تعیین اثر تحقیق و توسعه در زنجیره ارزش زعفران. پنجمین همایش ملی زعفران، تربت حیدریه، دانشگاه تربت حیدریه. https://civilica.com/doc/830599.
ایزدی، علی، طیب­نیا، سیدهادی، کریم­زاده، حسین، عینالی، جمشید. (1402). بررسی آثار و پیامدهای سکونتگاه های خلاق در توسعه مناطق روستایی (مطالعه موردی: روستاهای شهرستان رشتخوار). روستا و توسعه پایدار فضا،  4 (4): 112- 90. 10.22077/vssd.2023.6177.1175.
آسیابانی، ناصر، رفیعی، حامد، امینی زاده، میلاد، مهرپرور حسینی، الهام. (1399). تعیین ساختار بازارهای هدف زعفران و تحلیل اثرگذاری آن در ایران. پژوهش علمی زراعت و فناوری زعفران, 8(3), 421-426. https://doi.org/10.22048/jsat.2020.217710.1379
آقایی، مجید، رضاقلی­زاده، مهدیه. (1390). بررسی مزیت نسبی ایران در تولید زعفران. اقتصاد و توسعه کشاورزی (علوم و صنایع کشاورزی)، 25(1)، 132- 121. 10.22067/jead2.v1390i1.8897.
پایدار, ابوذر، ایزدی، علی. (1400). تحلیل و بررسی عوامل مؤثر بر توانمندی روان‌شناختی زعفران کاران روستایی با توجه به راهبردهای مدیریت ریسک محور تولید (مطالعه موردی: دهستان رشتخوار). جغرافیا و مخاطرات محیطی، 10(1)، 183-207. 10.22067/geoeh.2021.69085.1025.
پیرملک، فاطمه، کرباسی، علیرضا، قربانی، محمد، رستگاری­پور، فاطمه. (1397). بررسی راهبردهای قیمت گذاری زعفران با رویکرد تحلیل عوامل استراتژیک، زراعت و فناوری زعفران، 6 (3)، 22- 38 . https://doi.org/10.22048/jsat.2017.92171.1245.
توحیدی، امیرحسین، قربانی، محمد، کرباسی، علیرضا، اصغرپورماسوله، احمدرضا، حسنی مهمویی، بهروز. (1399). رتبه بندی عوامل مؤثر بر کسب مزیت رقابتی در بازارهای داخلی و بین المللی زعفران ایران. زراعت و فناوری زعفران, 8(3 ), 461-477. https://doi.org/10.22048/jsat.2020.211678.1373.
زورار، پرمه،  حسینی، میرعبداله، نبی زاده، احمد، محبی، حمیدرضا. (1388). ظرفیت‌های صادراتی و بازارهای هدف زعفران ایران. پژوهشنامه بازرگانی، 13 (51)، 59 -95 . 20.1001.1.17350794.1388.13.51.3.9.
عالی­زاده، عبدالرضا، دباغی، آزاده، ملک، امیرمهدی. (1387). ارائه مدلی برای ارزیابی چشم­انداز سازمان­ها با استفاده از روش خاکستری پیاده­سازی­ شده در سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، سومین کنفرانس بین المللی مدیریت استراتژیک، 11-1. https://civilica.com/doc/67115/.
عنابستانی، علی­اکبر، جوانشیری، مهدی، یزدانی، خدیجه. (1399). تحلیل پیامدهای تغییر کاربری اراضی کشاورزی در سکونتگاه های روستایی با تأکید برکشت زعفران (نمونه ی موردی: دهستان میانجام شهرستان تربت جام). زراعت و فناوری زعفران, 8(3), 437-459. https://doi.org/10.22048/jsat.2020.209074.1364.
عنابستانی، علی­اکبر، ذوالفقاری، مرتضی، توکلی­نیا، جمیله. (1402). تحلیل فضایی شاخص‌های روستای هوشمند در سکونتگاه‌های روستایی پیراشهری (مورد مطالعه : روستاهای پیرامون کلان‌شهر تهران). روستا و توسعه پایدار فضا، پذیرش آنلاین، 10.22077/vssd.2023.6482.1197.
فال­سلیمان، محمود، صادقی، حجت اله، و غلامی، زینب. (1392). بررسی اثرات اقتصادی- اجتماعی محصولات استراتژیک بر توسعه مناطق روستایی (مطالعه موردی: کشت پسته در بخش ششطر از شهرستان خلیل آباد). مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، 3(12): 63- 41. https://jargs.hsu.ac.ir/article_161331.html.
قاسمی، مریم، معصومی، مهدی، جهانتیغ، حسنعلی. (1402). شناسایی مولفه‌های پیش‌برنده بازاریابی تنباکو از دیدگاه تنباکوکاران (مطالعه موردی: دهستان بقمچ شهرستان چناران). روستا و توسعه پایدار فضا، 4(1)، 62-39. https://doi.org/10.22077/vssd.2022.4919.1057
قدوسی، محمّد، محتشمی، تکتم، متولی­حبیبی، مهناز، شدتی، شکیبا. (1394). شناسایی و اولویت بندی عناصر آمیخته بازاریابی مؤثر در صادرات زعفران از دیدگاه کارشناسان. علمی پژوهشی زراعت و فناوری زعفران، 3(4)، 285-296. https://doi.org/10.22048/jsat.2015.11946.
کرباسی، علیرضا، صحابی، حسین، محمدزاده، سیدحسین، (۱۳۹۷). چالش‌های زنجیره ارزش زعفران ایران در بازارهای جهانی، پنجمین همایش ملی زعفران، تربت حیدریه، دانشگاه تربت حیدریه. https://civilica.com/doc/830595..
کلانتری، خلیل، اسدی، علی، میرجلالی­فیلابی، محبوبه، لوایی­آدریانی، رسول. (1400). تحلیل چالش­های تولید زعفران از دیدگاه زعفران­کاران شهرستان مشهد، پژوهش­های زعفران، 9 (1)، 177- 193. https://doi.org/10.22077/jsr.2020.3087.1120.
گزارش زعفران. 1402. وزارت جهاد کشاورزی طرح ملی گیاهان دارویی، دفتر طرح ملی گیاهان دارویی.
محتشمی، تکتم، کرباسی، علیرضا، زندی دره غریبی، بهاره. (1395). تحلیل اقتصادی تولید و مقایسه کارایی فنی مزارع کوچک و بزرگ زعفران در استان خراسان رضوی، زراعت و فناوری زعفران، 4 (2)، 132- 119. https://doi.org/10.22048/jsat.2016.17362.
محمدزاده، سید حسین، کرباسی، علیرضا، محمدی، حسین. (1399). تحلیل رقابت پذیری بنگاه های صادرکننده زعفران ایران در بازارهای جهانی. پژوهش علمی زراعت و فناوری زعفران, 8(2), 261-276. https://doi.org/10.22048/jsat.2019.174203.1337.
مرتضائی­مقدم، فائزه. (1394). بررسی عوامل موثر بر بقای صادرات محصولات کشاورزی ایران (خرما، پسته، زعفران، انگور و فرآورده‌های آن). پایان‌نامه . دانشگاه تربت حیدریه - دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی. کارشناسی ارشد. استاد راهنما: تکتم محتشمی. علیرضا کرباسی، استاد مشاور: فاطمه رستگاری پور.
مقامی­مقیم، غلامرضا، حسینی­صدیق، سید محمود، اسدی، رضا، خانی تملیه، سکینه. (1398). پهنه بندی آگروکلیمای کشت زعفران در استان خراسان شمالی: رهیافتی برای تغییر الگوی کشت. جغرافیا و توسعه, 17(56 ), 119-138. 10.22111/gdij.2019.4899.
میرعمادی، سیدابوالقاسم، چیذری، امیرحسین، یزدانی، سعید، رفیعی، حامد، محتشمی، تکتم. (1400). بررسی کارایی قرارداد آتی زعفران نگین در بورس کالای ایران. تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران, 52(4), 851-862. 10.22059/ijaedr.2021.317027.669001.
نادری، مریم، شایان، حمید، قاسمی، مریم، سجاسی­قیداری، حمداله. (1402). تبیین تأثیر قابلیت های کشاورزی‌ بر پیوندهای روستا - شهری شهرستان خرم آباد. روستا و توسعه پایدار فضا، 4 (4): 183- 153. https://doi.org/10.22077/vssd.2023.6383.1187
نگینی­فرد، محمد. (1390). بررسی نقش اقتصادی محصولات استراتژیک و اثر آن در توسعه روستایی، پایان­نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه­ریزی روستایی، دانشگاه پیام نور واحد بیرجند.
واعظی فر، سلمان، کرباسی، علیرضا. (1397). تحلیل روند صادرات و بسته بندی در ارزآوری زعفران، پنجمین همایش ملی زعفران، تربت حیدریه، دانشگاه تربت حیدریه.  https://civilica.com/doc/830592/.
هندی­زاده، هنگامه، کرباسی، علیرضا، محتشمی، تکتم، محمدزاده، سیدحسین، (1397). مدل‌سازی الگوی پانل‌فضایی در تحلیل شبکه تجارت خارجی زعفران. تحقیقات مدل‌سازی اقتصادی، ۹ (۳۳) :۱۱۷-۱۴۹. 10.29252/jemr.9.33.117
References
Aghaei, M., & Rezagholizadeh, M., 2011. Iran's comparative advantage in production of saffron. Journal of economics and agriculture development. 25(1), 121- 132. [In Persian with English Summary].
Alizadeh, A. R., Dabaghi, A and Malek A. M. 2008. A model for evaluating the prospects of organizations by using gray method implemented in the Islamic Republic of Iran broadcasting (IRIB), Tehran: Third International Conference on Strategic Management. [In Persian]
Anabestani, A., Javanshiri, M., & Yazdani, Kh. (2019). Analysis of the consequences of agricultural land use change in rural settlements with an emphasis on saffron cultivation (case example: Mianjam village, Torbat Jam county). Saffron Agriculture and Technology, 8(3), 437-459. [In Persian]
Asadzadeh Manjili, S., Haj-Ali-Akbari, F & Mohammadi, N. E. (2021). Intelligent management of the supply chain of agricultural products based on the enabling factors of activists in this field and its consequences, Human Capital Empowerment Journal, Volume 5, Number 4, Series 19, pp. 341-362. https://journals.iau.ir/article_696950.html [In Persian]
Asghari Lafemjani, S., Masoumi Jashani, M., & Hosseini, N. (2015). The Role of Producing Strategic Products in the Livelihoods of Rural Households (Case Study: Bajestan Province), Saffron Research Journal, 3 (1): 64-80. [In Persian]
Asghari Lafemjani, S., Pour Jafarabadi, M., & Pour Ebrahimi. (2016). The Role of Producing Strategic Products in the Livelihoods of Rural Households (Case Study: Pistachio Cultivation in Sirjan County), Geographical Survey Quarterly, 31 (2): 62-50. [In Persian]
Asiyabani, N., Rafiei, H., Aminizadeh, M., & Mehrparvor Hosseini, E. (2019). Determining the target market structure of saffron and analyzing its impact in Iran. Scientific Research of Saffron Agriculture and Technology, 8(3), 421-426. https://doi.org/10.22048/jsat.2020.217710.1379. [In Persian]
Bagli, S., Terres JM., Gallego, J., Annoni, A. & Dallemand, J.F. (2003). Agro-Pedo- Climatological Zoning of Italy, europpen commission directorate general joint research centre ispra.
Carney, D. 1998. Implementing the sustainable rural livelihoods approach. Department for international development (DfID), London, 3-23. https://www.isealalliance.org/defining-credible-practice/.
Deng, J.L.1989. The introduction of grey system. The Journal of Grey System. 1(1), 1–24. https://www.emerald.com/insight/content/doi/10.1108/20439371211260081/full/html?skipTracking=true.
Dong, G., Yamaguchi, D., Nagai, M. 2006. A grey-based decision making approach to the supplier selection problem. Mathematical and Computer Modeling. 46: 573-581. https://doi.org/10.1016/j.mcm.2006.11.021.
Engili, L., & Karbasi, A. (2017). The application of structural equation modeling in determining the effect of research and development in the saffron value chain, the fifth national saffron conference, Torbet Heydarieh, Torbet Heydarieh University. https://civilica.com/doc/830599. [In Persian]
Fal Soleiman, M., Sadeghi, H. A., & Gholami, Z. (2013). Investigating the Socioeconomic Effects of Strategic Products on the Development of Rural Areas (Case Study: Pistachio Cultivation in the Shishtar District of Khalil Abad), Geographical Studies in Arid Regions, 3 (12): 63- 41. [In Persian]
Handizadeh, H., Karbasi, A., Mohtashmi, T., & Mohammadzadeh, S. H. (2018). Spatial Panel Pattern Modeling in Saffron Foreign Trade Network Analysis. Economic Modeling Research Quarterly.; 9 (33):117-149. 10.29252/jemr.9.33.117 [In Persian]
Henson, S., Jaffee, S., 2006. A strategic perspective on the impact of food safety standards on developing countries, International Association of Agricultural Economists, PP: 1- 27. DOI: 10.22004/ag.econ.25456.
Kalantari, Kh., Asadi, A., Mirjalali-Filabi, M and Lowai-Adriani, R. (2020). Analysis of the challenges of saffron production from the point of view of saffron-growers of Mashhad city, Saffron Research Journal, volume 9, number 1, page 177-193. [In Persian]
Karbasi, A., Sahabi, H., & Mohammadzadeh, S. H. (2017), Challenges of Iran's saffron value chain in global markets, 5th National Saffron Conference, Torbat Heydarieh, Torbat Heydarieh University. https://civilica.com/doc/830595. [In Persian]
Li, G. D., Yamaguchi, D & Nagai M. (2007). A grey-based decision-making approach to the supplier selection problem. Mathematical and Computer Modelling; 46(3-4): 573-81. https://doi.org/10.1016/j.mcm.2006.11.021
Maggi Moghim, G., and Hosseini Sediq, S., and Asadi, R., and Khani Temlia, S. (2018). Agroclimatic zoning of saffron cultivation in North Khorasan province: an approach to change the cultivation pattern. Geography and Development, 17(56), 119-138. 10.22111/gdij.2019.4899. [In Persian]
Mir Emadi, S., Chizari, A. H., Yazdani, S., Rafiei, H., and Mohtashmi, T. (2020). Examining the effectiveness of Negin saffron futures contract in Iran Commodity Exchange. Economic Research and Agricultural Development of Iran, 52(4), 851-862. 10.22059/ijaedr.2021.317027.669001. [In Persian]
Mohammadzadeh, S. H, Karbasi, A., Mohammadi, H. (2019). Analyzing the competitiveness of Iranian saffron exporting companies in global markets. Scientific Research of Saffron Agriculture and Technology, 8(2), 261-276. [In Persian]
Mohteshmi, T., Karbasi, A & Zandi Dareh Gharibi, B. (2015). economic analysis of production and comparison of technical efficiency of small and large saffron farms in Razavi Khorasan Province, Saffron Agriculture and Technology Quarterly, 4 (2): 119- 132. https://doi.org/10.22048/jsat.2016.17362. [In Persian]
Mortezai Moghadam, F. (2014). Investigating factors affecting the survival of Iran's agricultural products (dates, pistachios, saffron, grapes and their products). Thesis. Torbat Heydarieh University - Faculty of Agriculture and Natural Resources. Masters. Supervisor: Tektem Mohteshmi. Alireza Karbasi, consultant professor: Fateme Rostagaripour. [In Persian]
Negini Fard, M. (2011). Investigating the Economic Role of Strategic Products and its Impact on Rural Development, Master's Degree in Geography and Rural Planning, Payam Noor University of Birjand. [In Persian]
Padayar, A., & Yazidi, A. (2020). Analysis and investigation of factors affecting the psychological ability of rural saffron farmers with regard to production risk management strategies (Case study: Rashtkhar district). Geography and Environmental Hazards, 10(1), 183-207. 10.22067/geoeh.2021.69085.1025. [In Persian]
Panich, L. 2001. Manifesto after 150 years, Mortazavi's translation, H. Awareness, First Printing.
Parmeh Zorar, Hosseini Mir Abdallah, Nabizadeh Ahmad, Mohebi Hamidreza, 2018, export capacities and target markets of Iranian saffron. Business Journal, 13 (51): 59-95. 20.1001.1.17350794.1388.13.51.3.9. [In Persian]
Pirmolek, F., Karbasi., A., Ghorbani., M & Rostagaripour, M. 2014, development of a strategic planning model and improvement of saffron packaging with the approach of analyzing strategic factors, the fourth national saffron conference, South Khorasan - Qain, Bozormehr Qayinat University. https://civilica.com/doc/691314/.[In Persian]
Qudousi, M., Mohteshmi, T., Matauli Habibi, M., Shatadi, Sh. (2014). Identifying and prioritizing effective marketing mix elements in saffron export from experts' point of view. Scientific Research of Saffron Agriculture and Technology, 3(4), 285-296. https://doi.org/10.22048/jsat.2015.11946. [In Persian]
Rahimnia, F., Moghadasian, M and Mashreghi E. 2011. Application of grey theory approach to evaluation of organizational vision. Grey Systems: Theory and Application; 1(1): 33-46. https://www.emerald.com/insight/content/doi/10.1108/20439371111106713/full/html.
Saffron Report. 2017. Ministry of Agricultural Jihad National Plantation of Medicinal Plants, Office of Plants of Medicinal Plants. [In Persian]
Shen, F. 2009. Tourism and sustainable livelihoods approach: application within the Chinese context. Ph.D. Thesis, Lincoln University.
Site of the Organization of Jihad Agriculture of South Khorasan, 2022. [In Persian]
Touhidi, A., and Ghorbani, M., and Karbasi, A., & Asgharpour Masuleh, A., and Hosni Mahmoui, B. (2019). Ranking of the effective factors on gaining a competitive advantage in the domestic and international markets of Iranian saffron. Saffron Agriculture and Technology, 8(3), 461-477. https://doi.org/10.22048/jsat.2020.211678.1373. [In Persian]
Vaezifar, S & Karbasi, A. 2018, analysis of export and packaging trends in saffron currency exchange, 5th national saffron conference, Torbet Heydarieh, Torbet Heydarieh University. [In Persian]