تاب‌آوری معیشت کشاورزی در برابر خشکسالی‌های مکرر؛ تحلیلی از روستاهای شهرستان درمیان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد مخاطرات محیطی، گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

چکیده

خشکسالی از مخاطرات طبیعی است که پیامدهای مستقیم و غیرمستقیم بر کره زمین و به‌ویژه معیشت بهره‌برداران کشاورزی دارد. این پژوهش با هدف بررسی تاب‌آوری معیشت کشاورزی در برابر خشکسالی‌های مکرر در روستاهای شهرستان درمیان انجام گرفت. تحقیق حاضر از نوع هدف کاربردی و روش انجام آن توصیفی به شیوه پیمایشی است. تعداد 15 آبادی در شهرستان درمیان به عنوان روستاهای نمونه بوده که در مجموع با کمک 100 نفر نخبه و مطلع کلیدی از اهالی (دهیاران و اعضای شوراهای اسلامی) پرسشنامه محقق‌ساخته پاسخ داده شد. تجزیه و تحلیل داده‌های پرسشنامه‌ها با شاخص‌های آمار توصیفی و استنباطی (آزمون تی و آزمون دوجمله‌ای) به کمک نرم افزار SPSS صورت گرفت. همچنین برای سطح‌بندی سکونتگاه‌های روستایی مورد مطالعه از حیث وضعیت تاب آوری معیشتی کشاورزان در مواجهه با خشکسالی از روش ORESTE استفاده شد. بر اساس نتایج تحقیق تمامی ظرفیت‌های جذب، انطباقی و تحول‌آفرین به طور معناداری تبیین کننده وضعیت تاب‌آوری معیشت کشاورزی در روستاهای شهرستان درمیان بوده است. طبق سطح-بندی سکونتگاه‌های مورد مطالعه نیز می‌توان گفت روستای بورنگ در بالاترین سطح تاب آوری معیشتی در مقایسه با دیگر روستاهای تحقیق است؛ همچنین، شکاف عمیق تاب‌آوری معیشتی کشاورزان در بین روستاها موید ضرورت تلاش مضاعف برای بهبود این شاخص در برنامه‌ریزی آینده نگر است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

احمدی، عبدالمجید و منوچهری، سوران (1399). تحلیلی بر تأثیرات مخاطرات محیطی و خشکسالی بر پایداری معیشت روستاییان (مطالعه موردی روستاهای شهرستان قائنات). جغرافیا و توسعه، 5(58)،202-175. DOI: 10.22111/GDIJ.2020.5367
افتخاری، عبدالرضا رکن‌الدین، موسوی، سیدمحمد، پور طاهری، مهدی، و فرج زاده اصل، منوچهر. (1393). تحلیل نقش تنوع معیشتی در تاب‌آوری خانوارهای روستایی در شرایط خشکسالی مطالعه موردی: مناطق در معرض خشکسالی استان اصفهان. پژوهش‌های روستایی، 5(3)، 639-662. DOI: 10.22059/JRUR.2014.53186
بابایی، محبوب، جلالیان، حمید و افراخته، حسن. (1400). تحلیل فضایی تاب‌آوری معیشت نواحی روستایی (مورد پژوهی: روستاهای پیرامون دریاچه ارومیه، شهرستان ارومیه). مهندسی جغرافیایی سرزمین، 5(1)، 125-140. https://www.jget.ir/article_123004.html
پیرمرادیان، نادر، شمس نیا، سیدامیر، بوستانی، فردین، و شاهرخ نیا، محمدعلی. (1387). ارزیابی دوره بازگشت خشکسالی با استفاده از شاخص استاندارد شده بارش (SPI) در استان فارس. بوم شناسی گیاهان زراعی (دانش نوین کشاورزی)، 4(13)، 7-21. SID. https://sid.ir/paper/166687/fa
دامن باغ، جواد، رحمانی، بیژن، مریدسادات، پگاه، و خالدی، شهریار. (1399). سنجش و رتبه بندی توسعه یافتگی مناطق روستایی در برابر تاب‌آوری خشکسالی با تأکید بر بُعد اقتصادی در بخش ماهی دشت شهرستان کرمانشاه. جغرافیا و آمایش شهری - منطقه‌ای، 10(37 )، 91-122. SID. https://sid.ir/paper/954885/fa
دین پرست، ساجده و یاری حصار، ارسطو، (1397)، سنجش پیامدهای خشک شدن دریاچه ارومیه بر روی شاخص‌های زیست محیطی توسعه پایدار روستایی، دومین همایش ملی چشم‌انداز توسعه پایدار روستایی ایران، تهران، https://civilica.com/doc/923191
رضایی، روح اله، حسینی، سیدمحمود، و شریفی، امید. (1389). واکاوی و تبیین تأثیر خشکسالی بر مناطق روستایی شهرستان زنجان (مطالعه موردی: روستای حاج آرش). پژوهش‌های روستایی، 1(3)، 109-130. https://jrur.ut.ac.ir/article_22182.html?lang=fa
شاطری، مفید، نودهی، علی و اسکندری ثانی، محمد. (1402). بررسی تاب‌آوری مولفه‌های اقتصادی اجتماعی خانوارهای روستایی در مقابل مخاطرات طبیعی با تأکید بر خشکسالی(مورد مطالعه: دهستان قهستان، شهرستان درمیان)، هفتمین کنگره سالانه بین المللی توسعه کشاورزی، منابع‌طبیعی، محیط زیست و گردشگری ایران، تبریز، https://civilica.com/doc/1951452
صادقلو، طاهره، بوزرجمهری، خدیجه و معینی، علیرضا. (1399). تحلیل ظرفیت رویارویی کشاورزان در برابر مخاطره خشکسالی (نمونه موردی کشاورزان شهرستان فریمان). جغرافیا و مخاطرات محیطی، 9(2)، 185-168. doi: 10.22067/geo.v9i1.83881
طاهره صادقلو و خیرآبادی، حمید. (1398). تحلیل اثرات خشکسالی بر تاب‌آوری سرمایه‌های معیشتی روستاییان (منطقه مورد مطالعه: دهستان‌های براکوه جلگه ماژان و خوسف، شهرستان خوسف). پژوهشنامه خراسان بزرگ. 10(37) ،104-۸۷.. https://jgk.imamreza.ac.ir/article_137951.html
ظریف مرادیان، شیرین، دانشورکاخکی، محمود،  صبوحی صابونی، محمود. (1401). اثر خشکسالی بر شاخص تاب‌آوری خانوارهای کشاورزان روستایی. اقتصاد و توسعه کشاورزی، 36(3)، 301-315. https://doi.org/10.22067/jead.2022.75508.1124
علی پور، حسن، چهارسوقی امین، حامد و قریب، علی. (1392). بررسی اثرات خشکسالی بر وضعیت اقتصادی – اجتماعی کشاورزان, مطالعه موردی: گندمکاران شهرستان نهبندان. پژوهش‌های آبخیزداری (پژوهش و سازندگی)، 26(2 (پیاپی 99))، 113-125. https://sid.ir/paper/200642/fa
فنی، زهره، خلیل‌اللهی، حسینعلی، سجادی، ژیلا و فال‌سلیمان، محمود. (1395). تحلیل دلایل و پیامدهای خشکسالی در استان خراسان جنوبی و شهر بیرجند. برنامه‌ریزی و آمایش فضا، ۲۰ (۴)، ۱۷۵-۲۰۰. http://hsmsp.modares.ac.ir/article-21-4103-fa.html
قاسمی، مریم، صاحبی، شیرین، و مهرگان مجد، جواد. (1399). شناسایی راهبردهای تاب‌آوری معیشت در برابر مخاطره خشکسالی از دیدگاه خانوارهای روستایی (مورد مطالعه: دهستان گلمکان، شهرستان چناران). علوم محیطی، 18(1)، 136-117. doi: 10.29252/envs.18.1.117
نجفی کانی، علی‌اکبر، حسام، مهدی، و آشور، حدیثه. (1394). سنجش وضعیت توسعه کارآفرینی در مناطق روستایی (مورد: دهستان استرآباد جنوبی در شهرستان گرگان). اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 4(1 (پیاپی 11))، 37-56. http://serd.khu.ac.ir/article-1-2237-fa.html
 
References
Ahmadi, A., & Manoochehri, S. (2020). An Analysis of the Impact of Environmental Risks (Drought) on Rural Sustainability (Case Study: Villages of Qaenat County). Geography and Development, 18(58), 175-202. doi: 10.22111/gdij.2020.5367 [In Persian]
Ali Pour, H., Chaharsoughi Amin, H., & Gharib, A. (2013). Investigating the effects of drought on the socio-economic status of farmers: A case study of wheat farmers in Nehbandan County. Watershed Research (Research and Development), 26(2), 113-125. https://sid.ir/paper/200642/fa [In Persian]
Alkhalidi, A., Assaf, M. N., Alkaylani, H., Halaweh, G., & Salcedo, F. P. (2023). Integrated innovative technique to assess and priorities risks associated with drought: Impacts, measures/strategies, and actions, global study. International Journal of Disaster Risk Reduction, 94, 103800. DOI: 10.1016/j.ijdrr.2023.103800
Babayi, M., Jalalian, H., & Afrakhtah, H. (2021). Spatial analysis of the resilience of rural livelihoods: A case study of the villages around Lake Urmia, Urmia County. Geographical Engineering of the Land, 5(1), 125-140. https://www.jget.ir/article_123004.html [In Persian]
Bahadur, A., Wilkinson, E., & Tanner, T. M. (2015). Measuring resilience: an analytical review. Climate and Development. DOI:10.13140/RG.2.1.1300.1444
Bahta, Y.T., and Willem A. L. (2023). Nexus between Social Vulnerability and Resilience to Agricultural Drought amongst South African Smallholder Livestock Households. Atmosphere. 14(5), 900. https://doi.org/10.3390/atmos14050900
Damenbagh, J., Rahmani, B., Morid Sadat, P., & Khaledi, Sh. (2020). Measurement and ranking of rural development against drought resilience with an emphasis on the economic dimension in the Mahidasht region of Kermanshah County. Urban-Regional Geography and Planning, 10(37), 91-122. SID. https://sid.ir/paper/954885/fa [In Persian]
Dinparast, S., & Yari Hesar, A. (2018). Assessing the impacts of Lake Urmia's drying on environmental indicators of sustainable rural development. In Proceedings of the Second National Conference on Sustainable Rural Development in Iran, Tehran. https://civilica.com/doc/923191  [In Persian]
Eftekhari, R.A., Moosavi, S. M., Poortaheri, M., & Farajzadeh Asl, M. (2014). Analysis of the role of livelihood diversity to rural household resilience in drought condition: case study of the drought exposed areas of Isfahan province. Journal of Rural Research, 5(3), 639-662. doi: 10.22059/jrur.2014.53186 [In Persian]
Fanni Z, Khalilollahi H A, Sajjadi J, Falsoleiman M. (2017). Analysis of the Causes and Consequences of Drought in South Khorasan Province and Birjand. MJSP, 20 (4), 175-200. http://hsmsp.modares.ac.ir/article-21-4103-fa.html [In Persian]
FAO, (2012). Resilience Index Measurement and Analysis (RIMA). https://www.fao.org/agrifood-economics/areas-of-work/rima/en/
Ghasemi, M., Sahebi, S., & Mehrganmajd, J. (2020). Identify livelihood resilience strategies against drought risk from the point of view of rural households (case study: Dehestan Golmakan, Chenaran county). Environmental Sciences, 18(1), 117-136. doi: 10.29252/envs.18.1.117 [In Persian]
Karamouz, M., Zeynolabedin, A. & Olyaei, M.A. (2016). Regional drought resiliency and vulnerability. Journal of Hydrologic Engineering, 21(11), 05016028. DOI: 10.1061/(ASCE)HE.1943-5584.0001423
Kissi, A. E., Abbey, G. A., & Villamor, G. B. (2023). Perceptions of Climate Change Risk on Agriculture Livelihood in Savanna Region, Northern Togo. Climate, 11(4), 86. https://doi.org/10.3390/cli11040086
Klein, S. (2004) Approaches, methods and tools for climate change impact, vulnerability and adaptation assessment, in: Twenty-First Session of the UNFCCC Subsidiary Body for Scientific and, Technical Advice, Buenos Aires, Argentina. https://citeseerx.ist.psu.edu/document?repid=rep1&type=pdf&doi=e1313317a44e2472e9faec9182f98e493a1a81ad
Maguire, B. & Hagen. P. C. (2007). Disasters and Communities: Understanding Social Resilience. Journal of Emergency Management, 22 (2), 16-20. https://ajem.infoservices.com.au/items/AJEM-22-02-04
Matlou, R. C. (2019). Resilience of households to agricultural drought in the Northern Cape, South Africa (Doctoral dissertation, University of the Free State).
Najafi Kani A A, Hesam M, & Ashor H. (2015). The assessment of Entrepreneurship status in rural areas - Case: southern Astarabad in Goragan. SPACE ECONOMY & RURAL DEVELOPMENT, 4 (11), 37-56. http://serd.khu.ac.ir/article-1-2237-fa.html [In Persian]
Pir Mohammadian, N., Shams Nia, S. A., Boostani, F., & Shahrokh Nia, M. A. (2008). Evaluation of drought return periods using the standardized precipitation index (SPI) in Fars Province. Plant Ecology, 4(13), 7-21. SID. https://sid.ir/paper/166687/fa [In Persian]
Rezaei, R., Hosseini, S. M., & Sharifi, O. (2011). Analyzing and Explaining the Effects of Drought in Rural Regions of Zanjan County (Case Study: HajArash Village). Journal of Rural Research, 1(3), 109-130. https://jrur.ut.ac.ir/article_22182.html?lang=en [In Persian]
Sadeghloo, T. & Kheirabadi, H. (2019). Analyzing the effects of drought on the resilience of rural livelihoods: A case study of the Brakouh and Majan plains and Khosf Districts. Khorasan-e Bozorg Research Journal, 10(37), 87-104. https://jgk.imamreza.ac.ir/article_137951.html [In Persian]
Sadeghloo, T., Bouzarjomehri, K., & Moeeini, A. (2020). Analysis of Farmers' Coping Capacity against Drought Hazard (Case Study: Farmers of Fariman County). Journal of Geography and Environmental Hazards, 9(2), 168-185. doi: 10.22067/geo.v9i1.83881 [In Persian]
Savari, M., Damaneh, H. E., & Damaneh, H. E. (2023). Effective factors to increase rural households' resilience under drought conditions in Iran. International Journal of Disaster Risk Reduction, 90, 103644. DOI: 10.1016/j.ijdrr.2023.103644
Shateri, M., Noudahi, A., & Eskandari Sani, M. (2023). Examining the resilience of socio-economic components of rural households against natural hazards with an emphasis on drought: A case study of Qahestan District, Derim County. In Proceedings of the 7th Annual International Congress on Agricultural Development, Natural Resources, Environment, and Tourism in Iran, Tabriz. https://civilica.com/doc/1951452 [In Persian]
‌Tofu, D. A., Mekuria, M. M., & Ogato, G. S. (2023). Climatic extremes’ resilient livelihoods of rural households in the Eastern Ethiopia. Agriculture & Food Security, 12(1), 42. https://doi.org/10.1186/s40066-023-00446-0
Vaitla, B., Tesfay, G., Rounseville, M., & Maxwell, D. (2012). Resilience and livelihoods change in Tigray, Ethiopia. Somerville, MA: Tufts University, Feinstein International Center.
Wassie, S. B., Mengistu, D. A., & Birlie, A. B. (2023). Agricultural livelihood resilience in the face of recurring droughts: Empirical evidence from northeast Ethiopia. Heliyon, 9(6). e16422. https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2023.e16422
Zarif Moradian, S., Sabouhi Sabouni, M., & Daneshvar Khakhki, M. (2022). The Effect of Drought on Rural Farmers Households Resilience Index. Journal of Agricultural Economics and Development, 36(3), 301-315. https://doi.org/10.22067/jead.2022.75508.1124 [In Persian]
Zhou, H., Wang, J., Wan, J. & Jia, H. (2010). Resilience to natural hazards: a geographic perspective. Natural Hazards, 53(1), 21-41. DOI: 10.1007/s11069-009-9407-y
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار