بررسی تاثیرات خزش شهری بندر انزلی در پایداری کالبدی –فضایی سکونتگاه های پیراشهری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار جغرافیا وبرنامه ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

2 دکتری گروه جغرافیای انسانی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

3 دانشجوی کارشناسی ارشد، دانشگاه فنی استانبول، استانبول، ترکیه

چکیده

طی بیست سال اخیر استان گیلان همواره در کانون اصلی مهاجرپذیری و رشد جمعیت شهرهای بزرگ وکوچک قرار داشته است. شهر بندر انزلی نیز به شدت متأثر از شرایط یاد شده بوده است؛ به طوری که طی دهه‌های اخیر به طور فزاینده ای به سمت پیرامون خود گسترش یافته است. پدیده‌خزش در شهر انزلی رو به رشد است و بستر‌ساز تحولات کالبدی –فضایی در سکونتگاه های پیراشهری شده است. خزش شهری بیشتر در فضاهای پیرامونی گسترش یافته و زمین‌های اطراف شهر را در خود می‌بلعد. گسترش فیزیکی شهر بندر انزلی ، سبب الحاق سکونتگاه ها و ادغام آنها شده است. هدف این پژوهش بررسی ابعاد مختلف تاثیرات خزش شهری بندر انزلی در پایداری کالبدی –فضایی سکونتگاه های پیراشهری در ابعاد کالبدی – زیربنایی، اجتماعی و فرهنگی، اقتصادی، زیست‌محیطی است. نتایج نشان می دهد میان شاخص‌های خزش شهری و پایداری سکونتگاه های مورد مطالعه با ضریب 638/0 رابطه همبستگی وجود دارد. ضریب تعیین تعدیل شده نیز نشان می‌دهد 8/64 از پایداری سکونتگاه های روستایی به وسیله ترکیب‌خطی چهارشاخص است. ارزش افزوده زمین، بهبود وضعیت اقتصادی، دسترسی مطلوب به خدمات، تنوع در ساختار فضایی، سرزندگی سهم بیشتری را نسبت به سایر زیرمعیارها در پیش‌بینی متغیر وابسته نسبت به سایر متغیرها دارد و کمترین اثرگذای در زمینه زیست‌محیطی با زیرمعیارهای تنظیف و پسماندها، آلودگی زیست محیطی و چشم انداز فضای سبز مشاهده می‌شود. شاخص کالبدی بیشترین تأثیر را بر پایداری سکونتگاه های پیراشهری مورد مطالعه داشته‌اند و شاخص زیست‌محیطی با ضریب 352/0 کمترین تأثیر را در پایداری داشته است.

کلیدواژه‌ها


افراخته، حسن؛ حجی پور، محمد.1392، خزش شهری و پیامدهای آن در توسعه پایدار روستایی، مطالعه موردی: روستاهای پیرامونی شهر بیرجند، فصلنامه جغرافیا ) فصلنامه بین المللی انجمن جغرافیا(، شماره 39، صص 158 -1
بیات، ناصر، پورغلامی‌سروندانی، محمدرضا، فدایی، هادی، اصانلو، علی (1400) بررسی نگرش شهروندان به اثرات خزش شهری (مورد مطالعه: شهردماوند) پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره 53، شماره 2، ص. 695-673
جلالیان، ح.، و سلیمانگلی، ر.، و پسرکلو، م.، و طوسی، ر. (1394). فرآیند شهرنشینی و تحول چشم‌انداز زراعی مطالعه موردی: شهر مینودشت طی دوره 1336 تا 1389. فضای جغرافیایی, 15(52), 205-221. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=255743
رحمانی، بیژن، شفیعی ثابت، ناصر، مزارزهی، یعقوب (1400) نقش جریان‌های روستایی – شهری درتحولات فضایی سکونتگاه‌های روستایی (مطالعه موردی: روستاهای پیرامونی شهر زاهدان) فصلنامه علمی برنامه‌ریزی منطقه‌ای، شماره 41
سعیدی، ع.، و افراخته، ح.، و عزیزپور، ف.، و محمودی، س. (1393). خزش کلانشهری, الحاق و تعارض بافت کالبدی- فضایی؛ مورد: محور دربند- کاشانک (شمال تهران). جغرافیا, 12 (دوره جدید)(41), 7-42. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=227108
سعیدی، ع.، و طالشی، م.، و موسی کاظمی، س.، و ضیانوشین، م. (1395). نقش خزش روستایی و تغییر کاربری اراضی, مطالعه موردی: روستاهای پیرامون شهر همدان. جغرافیا, 14 (دوره جدید)(50), 5-32. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=279524
سید حسن صدوق, & عباس سعیدی. (1385). نظام فضائی به مثابه جوهره مطالعات جغرافیائی. جغرافیا, سال چهارم (10–11), 0–7.
شفیعی ثابت، ن.، و خاکسار، س. (1396). پیامدهای محیطی- اکولوژیک خزش شهری در سکونتگاه‌های روستایی پیرامون شهر همدان. علوم محیطی, 15(3), 55-73. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=357571
شیخ بیگلو، ر.، و تقوایی، م.، و وارثی، ح. (1391). تحلیل فضایی محرومیت و نابرابری‌های توسعه در شهرستان‌های ایران. رفاه اجتماعی, 12(46 (فقر (2))), 189-214. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=207875
صالحی، عبداله (1394). بررسی وضعیت پایداری الگوی توسعه فضایی شهر بانه؛ پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه خوارزمی تهران
طاهرخانی، مهدی و رکن‌الدین افتخاری، 1383، تحلیل نقش روابط متقابل شهر و روستا در تحول نواحی روستایی استان قزوین، نشریة مدرس، سال هشتم، شمارة 35، صص 79-112.
فیروزنیا، ق.، و موسی کاظمی، س.، و صادقی طاهری، ا. (1390). تحلیل تأثیر فاصله در میزان ادغام روستاهای الحاقی به شهر (مطالعه موردی: روستاهای الحاقی در شهر کاشان). پژوهش‌های روستایی, 2(4), 123-152. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=156200
قادرمرزی حامد و ضیاء توانا، محمد حسن. (1388)، تغییر کاربری اراضی روستایی پیراشهری در فرآیند خزش شهر روستاهای نایسر و حسن آباد سنندج، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 86.
قربانی، رسول، روستایی، شهریور، کرباسی، پوران (1400) خزش شهر مراغه و تغییرات کاربری اراضی پیراشهر، مجله توسعه فضاهای پیراشهری، شماره اول فصص 1-18
کمانرودی کجوری، موسی، زنگانه، احمد، کرمی، تاج‌الدین ‌ (1399) بررسی روند پراکنده رویی و تغییرات فضایی شهر بابل، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره 52، شماره 3، ص. 902-889
لاسمی‌پور، ربابه، سعیدی، عباس، رحمانی، بیژن، (1400) عوامل اثرگذار بر شکل‌گیری خزش روستایی در ناحیه چمستان مطالعه موردی: شهرستان نور، استان مازندران، فصلنامه جغرافیا، دوره 19، شماره 69، صص. 37-19
الله ویسی, مسلم, (1392), خزش شهری چالشی پیش روی برنامه ریزی‌های توسعه پایدار شهری مورد مطالعه: روستاهای در معرض ادغام سنندج, همایش ملی مدیریت یکپارچه شهری و نقش آن در توسعه پایدار شهری, سنندج,
مهدوی، مسعود، برنجکار، افسانه، ‌ (1393) خزش شهر و تغییر کاربری اراضی روستایی (مطالعه موردی: شهرستان بندرانزلی در 45 سال اخیر) چشم‌انداز جغرافیایی در مطالعات انسانی، سال نهم، شماره 27، تابستان 1393، صص. 17-1
نصیری هنده خاله، اسماعیل. امیرانتخابی، شهرام. تاج، سروش. 1400. پایش زیستپذیری سکونتگاه‌های ناکارامد پیراشهری کلانشهر رشت مورد: محله عینک. مجله توسعه فضاهای پیراشهری.، شماره 6، صص،129-146
Banai, R., (2014). Urban Sprawl: Definition, Data, Methods of Measurement, and Environmental, Consequences, Journal of Sustainability Education Vol. 7:2151-7452.
Bhat, P. A.; Shafiq M.; Mir A. A.; Ahmed, P., 2017, Urban sprawl and its impact on landuse/land cover dynamics of Dehradun City, India, International Journal of Sustainable Built Environment Vol. 6, No. 2, pp. 513-521.
Bianca, M., et al. (2012). Post-communist land use changes related tourban sprawl in the Romanian metropolitan areas, Journal of Studies andResearch in Human Geography, 6(1):pp35-46. Available from:www.humangeographies.org.ro. Accessed date: 2013/08/29.
Bovet, J., Reese, M., & Köck, W. (2018). Taming expansive land use dynamics–Sustainable land use regulation and urban sprawl in a comparative perspective. Land Use Policy, 77, 837-845.
Brody, S., Kim, H., & Gunn, J. (2013). Examining the impacts of development patterns on flooding on the Gulf of Mexico coast. Urban Studies, 50(4), 789-806.
Brown, D. L., & Schucksmith, M. (2015). A new lens for examining rural change. European Countryside, 8(2), 183.
Cohen, M. J. (2006). A social problems framework for the critical appraisal of automobility and sustainable systems innovation. Mobilities, 1(1), 23-38.
Ewing, R., Hamidi, S., Grace, J. B., & Wei, Y. D. (2016). Does urban sprawl hold down upward mobility?. Landscape and Urban Planning, 148, 80-88.
Geographical Reports, 24 (2), 47-59.
Jiang, G., Ma, W., Qu, Y., Zhang, R., & Zhou, D. (2016). How does sprawl differ across urban built-up land types in China? A spatial-temporal analysis of the Beijing metropolitan area using granted land parcel data. Cities, 58, 1-9.
Kamila, A., & Pal, S. C. (2015). Urban growth monitoring and analysis of environmental impacts on Bankura-I and II Block using Landsat Data. International Journal of Advanced Remote Sensing and GIS, 4(1), 965-975.
Kerselaers, E., Rogge, E., Vanempten, E., Lauwers, L., & Van Huylenbroeck, G. (2013). Changing land use in the countryside: Stakeholders’ perception of the ongoing rural planning processes in Flanders. Land use policy, 32, 197-206.
Kew, B., & Lee, B. D. (2013). Measuring sprawl across the urban rural continuum using an amalgamated sprawl index. Sustainability, 5(5), 1806-1828.
Klapka, P., Halás, M., Netrdová, P. & Nosek, M. (2016) The Efficiency of Areal Units in Spatial Analysis: Assessing the Performance of Functional and Administrative Regions. Moravian
Libby, L. W. (2004). Rural land use problems and policy options: Overview from a US perspective. Land Use Problems and Conflicts, 27-43.
Liu, Y., Fan, P., Yue, W., & Song, Y. (2018). Impacts of land finance on urban sprawl in China: The case of Chongqing. Land Use Policy, 72, 420-432.
Liu, Zh.; Liu, Sh.; Qi, w.; Jin, H., 2018, Urban sprawl among Chinese cities of different population sizes, Habitat International, Vol. 79, pp. 89-98.
Martina, B., Perotti, S., Fabrizio, D., & Garagiola, E. R. (2019). Benchmarking Logistics Facilities: A Rating Model to Assess Building Quality and Functionality.
Maurício, P., & Mirian Vizintim Fernandes, B. (2012). Urban sprawl and the challenges for urban planning. Journal of Environmental Protection, 2012.
McGranahan, G., Schensul, D., & Singh, G. (2016). Inclusive urbanization: Can the 2030 Agenda be delivered without it?. Environment and Urbanization, 28(1), 13-34.
Nengroo, Z. A., Bhat, M. S. Kuchay, N. A., 2017, Measuring urban sprawl of Srinagar city, Jammu and Kashmir, India, Journal of Urban Management, Vol. 6, No. 2, pp. 45–55.
Patino, J. E., & Duque, J. C. (2013). A review of regional science applications of satellite remote sensing in urban settings. Computers, Environment and Urban Systems, 37, 1-17.
Ray, I. (2012). Examining the Role of Urban Spatial Structure, Housing Submarkets, and Economic Resiliency in US Residential Foreclosures, 2000–2009. Arizona State University.
Rojas, C., Mu, I., & Pino, J. (2013). Understanding the urban sprawl in the mid-size Latin American cities through the urban form: Analysis of the Concepción metropolitan area (Chile).
Seto, K. C., & Pandey, B. (2019). Urban land use: Central to building a sustainable future. One Earth, 1(2), 168-170.
Shkaruba, A., Kireyeu, V., & Likhacheva, O. (2017). Rural–urban peripheries under socioeconomic transitions: Changing planning contexts, lasting legacies, and growing pressure. Landscape and Urban Planning, 165, 244-255.
Travisi, C. M., Camagni, R., & Nijkamp, P. (2010). Impacts of urban sprawl and commuting: a modelling study for Italy. Journal of Transport Geography, 18(3), 382-392.
Zhao, J. L., Zhang, D. Y., Yang, H., & Huang, L. S. (2013). Monitoring of rapid urban sprawl in Beijing with time series remote sensing data and analysis of driving forces. In Advanced Materials Research (Vol. 726, pp. 4591-4595). Trans Tech Publications Ltd.
Zhao, N., Jiao, Y., Ma, T., Zhao, M., Fan, Z., Yin, X., ... & Yue, T. (2019). Estimating the effect of urbanization on extreme climate events in the Beijing-Tianjin-Hebei region, China. Science of the Total Environment, 688, 1005-1015.
Zhao, P. (2013). The impact of urban sprawl on social segregation in b eijing and a limited role for spatial planning. Tijdschrift voor economische en sociale geografie, 104(5), 571-587.
Zhou, W., Jiao, M., Yu, W., & Wang, J. (2019). Urban sprawl in a megaregion: A multiple spatial and temporal perspective. Ecological indicators, 96, 54-66.