خوشه‌بندی روستاهای دارای پتانسیل گردشگری در شهرستان طبس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، گروه جغرافیا، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

2 دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، گروه جغرافیا، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

3 استاد تمام گروه مدیریت جهانگردی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

4 استادیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، گروه جغرافیا، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

خوشه‌های گردشگری به مجموعه‌ای از واحدهای کسب و کار گردشگری اطلاق می‌شود که در یک منطقه جغرافیایی متمرکز شده و دارای روابط همکاری تخصصی هستند. بسیاری از کشورها با به‌کارگیری راهبرد خوشه‌بندی سعی در غلبه بر مسائل و مشکلات موجود کسب و کارهای گردشگری دارند. شهرستان طبس از قدیمی‌ترین و خاص‌ترین سکونتگاه های ایران است که به‌دلیل جاذبه‌های تاریخی و طبیعی کم نظیری که دارد، از گزینه‌های محبوب برای گردشگری به‌شمار می‌رود. هدف از انجام پژوهش، خوشه‌بندی روستاهای دارای پتانسیل گردشگری در شهرستان طبس می‌باشد. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی و رویکرد غالب آن پیمایشی است. برای گردآوری داده‌ها از روش‌های کتابخانه‌ای و میدانی استفاده شده‌است. جامعه آماری شامل 36 روستای دارای پتانسیل گردشگری شهرستان طبس در استان خراسان‌جنوبی است. جهت خوشه‌بندی روستاها نظرات 30 نفر از متخصصان (کارکنان میراث‌فرهنگی، بخشداری و فرمانداری) مورد بررسی قرار گرفت. همچنین برای رتبه‌بندی روستاهای مورد مطالعه از مدل آراس و برای نمایش نتایج و خوشه‌بندی روستاها از نرم‌افزار GIS استفاده گردید. نتایج نشان‌می‌دهد روستاهای هودر، جوخواه، ازمیغان، کریت، دست گران، نای‌بند، اسفندیار، زنوغان، رباط خان، حلوان، دهنو و عرب‌آباد دارای پتانسیل قوی برای جذب گردشگری و ایجاد خوشه‌های گردشگری است و روستاهای خروعلیا، مرغوب، پیکوه، ملوند، حسن‌آباد، کردآباد، نصرت‌آباد، پیرحاجات، چیروک، سرند، ماودر نیز از پتانسیل کمتری برای جذب گردشگر برخوردار است. به‌عبارتی، تفاوت فضایی در سطوح توان جذب گردشگری بین روستاهای شهرستان طبس مشهود است که نیازمند برنامه‌ریزی یکپارچه توسعه با رویکرد آمایش فضایی است.

کلیدواژه‌ها


آبیلی، مریم، خانی، ناصر، گندمکار، امیر، بهرامی، مژگان(1400) بررسی و مقایسه استراتژی‌های توسعه گردشگری مابین ایران و چین از دیدگاه گردشگران، جغرافیا (برنامه ریزی منطقهای) 11(2)، 17-1. https://research.iaun.ac.ir/pd/gandomkar/pdfs/PaperM_4249: Doi
بیات، روح‌الله، فضلی، صفر، مرندی، مهسا (1392)، بررسی عوامل مؤثر بر تصویر برند مقصد گردشگری و تأثیر آن بر رفتار گردشگران داخلی (مطالعه موردی: شهر قزوین)، مطالعات گردشگری، 2(3)، 138 – 122. Doi http://journalitor.ir/Article/35105
پوریان، ابوالفضل، زیویار، پروانه، استعلاجی، علیرضا، بارانی پسیان، وحید(1399) بررسی زمینه‌های توسعه کارآفرینانه گردشگری روستایی (نمونه موردی: نقاط روستایی شهرستان کرج) جغرافیا (برنامه ریزی منطقهای) 11(1)، 157-141. http://www.jgeoqeshm.ir/article_126317.html Doi
تالانه، منصوره(1395) الگوی توسعه خوشه‌ای گردشگری (مطالعه موردی: شهرستان ساری)، پایان نامه کارشناسی‌ارشد مدیریت جهانگردی، استاد راهنما، زهره جوانبخت، مؤسسه آموزش عالی حکیم جرجانی گرگان.
جلالیان، مسعود، ملکزاده، محمد شریف، میرابی، وحیدرضا(1399) تدوین مدل توسعه گردشگری با رویکرد توسعه پایدار (مورد مطالعه: جزیره کیش)، جغرافیا (برنامه ریزی منطقهای) 11(1)، 201-187.http://www.jgeoqeshm.ir/article_126320.html Doi
راودراد، اعظم، علی حاجی محمدی (1389) تفاوت شناخت حاصل از گردشگری واقعی و گردشگری مجازی برپایة نظریه روایت، تحقیقات فرهنگی،3(2)، 61 – 81. Doihttp://www.sid.ir/paper/136917/fa
رکن الدین افتخاری، عبدالرضا، پور طاهری، مهدی، مهدویان، فاطمه (1390) اولویت بندی ظرفیت‌های گردشگری مناطق روستایی شهرستان نیر، جغرافیا و توسعه، 24، 38-23. Doihttp://ensani.ir/fa/article/303995
ریاحی، ابوالفضل (1393) رهیافت توسعه صنایع کوچک و متوسط در ایران در قالب خوشه‌های صنعتی، پژوهشگر، 11(33) ،14-1. Doihttps://www.sid.ir/paper/488651/fa
سجادیان، ناهید، سجادیان، مهیار(1389) بهره گیری از GIS در ادامه حیات روستا و تحقق توسعه پایدار روستایی نمونه گردشگری روستایی، مسکن و محیط روستا، 29(129)، 85-66.https://www.sid.ir/paper/186033/fa Doi
سلطانی, سحر، بستان، زهرا  (1396) تدوین مطالعات شناختی خوشه گردشگری شهر مشهد، دومین کنفرانس بین المللی پژوهش‌های نوین در مدیریت، اقتصاد و توسعه، شرکت فناوران یکتا هوشمند اهورا - دانشگاه جرجیا و با مشارکت دانشگاه‌های ایران، تفلیس.https://civilica.com/doc/749856/ Doi
سلطانی، سحر، زارعی، افسانه، پارسا پور، سارا(1395) تدوین نقشه خوشه گردشگری شهر مشهد با توجه به نقشه خوشه گردشگری شکل گرفته در سایر نقاط دنیا، همایش بین المللی اقتصاد شهری، انجمن علمی اقتصاد شهری ایران، تهران .https://civilica.com/search/paper/t Doi
سرایی، محمدحسین، قاسمی، نرگس، ( 1393)، بررسی وضعیت گردشگری و بوم گردشگری شهر ورزنه، اولین همایش بین المللی علمی راهبردی توسعة گردشگری جمهوری اسلامی ایران، چالش‌ها و چشم‌اندازها، پژوهشگاه گردشگری جهاد دانشگاهی، چاپ اول، مشهد،40-24.https://civilica.com/doc/337996 / Doi
شماعی، علی و جعفر موسی وند(1390) سطح بندی شهرستان‌های استان اصفهان از لحاظ زیرساخت‌های گردشگری با استفاده از مدل TOPSIS و AHP، مطالعات و پژوهشهای شهری و منطقهای، 3(10)، 40-23.https://www.sid.ir/paper/365160/fa Doi
صادقی، حجت‌الله(1400) ظرفیت سنجی شاخص‌های گردشگری خلاق در مناطق روستایی (مورد مطالعه: شهرستان دزپارت)، روستا و توسعه پایدار فضا، 2(2)،  68-55. https://vssd.birjand.ac.ir/article_1853.html Doi
صفری، مسعود(1401) تحلیل بستر گردشگری هوشمند در روستاهای هدف گردشگری و موانع پیش رو (مطالعه موردی: شهرستان پاوه)، روستا و توسعه پایدار فضا، 3(4)، 64-44.https://vssd.birjand.ac.ir/article_2362.html Doi
ضرغام، حمید، محمدامینی، صمد(1390) امکان سنجی خوشه گردشگری در شهرستان بندر انزلی، مطالعات مدیریت گردشگری (مطالعات جهانگردی) ، 14، 123-93. Doihttps://www.sid.ir/paper/363043/fa
ضیایی محمود، بیدخت‌ی، امین، قربانی، فاطمه (1392) ارزیابی ظرفیت جامعه محلی برای توسعة پایدار گردشگری، مطالعات مدیریت گردشگری، 8(24) ، 59 – 88. https://tms.atu.ac.ir/article_74.html Doi
عزیزی، امیر، یگانگی، کامران، درویشانپور، محمدمهدی(1396) خوشه‌های گردشگری-تهدیدات و استراتژی‌های کلی، سومین کنفرانس بین المللی مدیریت، حسابداری و اقتصاد دانش بنیان با تأکید بر اقتصاد مقاومتی، تهران.https://civilica.com/doc/694040 Doi
قاسمی، مسلم، شرفی، حجت‌الله، جعفری، مرضیه، شیخ علی پور، بهزاد(1395) رتبه بندی زیرساخت‌های گردشگری شهری با استفاده از تکنیک کوپراس (مطالعه موردی: استان زنجان) برنامه ریزی شهری،3(1)، 41-31. https://jut.ut.ac.ir/article_60513.html Doi
محمدامینی، صمد حاجی، تولایی، سیمین، فرجام، رسول(1390) شناسایی و تحلیل خوشه گردشگری در شهر شیراز با استفاده از مدل بسط یافته پورتر، برنامه ریزی منطقهای، 1(3)، 16-1.https://jzpm.marvdasht.iau.ir/article_127.html Doi
محمودی، حمیده، شایان، حمید، سجاسی قیداری، حمد اله، صادقلو، طاهره، مینایی، مسعود(1401) ارزیابی و اولویت بندی عوامل مؤثر بر جریان‌های جذب گردشگری روستایی (مورد مطالعه: حوزه نفوذ گردشگری شهر مشهد)، روستا و توسعه پایدار فضا، 3(4) ، 21-1. Doi10.22077/vssd.2023.5838.1148
میردارمنصورپناهی، فاطمه، عسکری، فروغ(1395) پایش عملکرد استعدادیابی فروش با استفاده از تکنیک سلسله مراتبی فازی و ارزیابی مجموع نسبت‌ها ARAS (مورد مطالعه: صنعت پوشاک ورزشی)، بازاریابی پارس مدیر، 4، 110-95. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1182536Doi
ندایی طوسی، سحر، فرخنده کیش، علیرضا(1398) الزامات فضایی توسعه خوشه‌های خلاق و رقابت‌پذیر گردشگری-فرهنگی) شهرک‌های رسانه‌ای (؛ مورد پژوهی منطقه کلانشهری تهران، برنامه ریزی توسعه گردشگری، 8(4)، 72-55. 10.22080/jtpd.2020.16647.3078 Doi
مرادی، محمود، بهادران‌ی، بتول، ضیایی، محمود، اکبراقلی، فرحناز(1401) تبیین فضایی خوشه‌های گردشگری با تأکید بر کسب و کارهای کوچک روستایی در ناحیه طبس، مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، 13(50)، 39-17. 10.22034/jargs.2023.373969.0 Doi
معرفی، ابوالفضل، صدری، آرش، غلامی نورآباد، هادی، سعیدی، بهزاد(1401) نقش خوشه‌های گردشگری در توسعه منطقه‌ای (نمونه موردی: خوشه گردشگری قم)، تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 22(67)، 170-153. https://jgs.khu.ac.ir/article-1-3454-fa.html Doi
یوسفی، امیرعباس، مختاری ملک آبادی، رضا، خادم الحسینی، احمد (1391) بررسی تطبیقی شاخص‌های توسعةگردشگری الکترونیک در شهر اصفهان، جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، 23(2) ، 133 - 150 .https://gep.ui.ac.ir/article_18540.html Doi
Akroush, M. N., Akroush, M. N., Jraisat, L. E., Jraisat, L. E., Kurdieh, D. J., Kurdieh, D. (2016). Tourism service quality and destination loyalty–the mediating role of destination image from international tourists.
Altman, G. & Aleksanyan, G. P.(2016). Sustainability in Tourism: Problems and some Basic Directions of Sustainable Tourism Management, Geography, 2, 59–67. Doi: https://www.researchgate.net/publication/327466638.
Briedenhann J, Wickens E (2004). Tourism routes as a tool for the economic development of rural areas vibrant hope or impossible dream, Tourism Management, 32, (25). Doihttp://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0261517703000633
Daniela. D,(2015) Innovative Regional Cluster, Model of Tourism Development, Procedia Economics and Finance,  744 – 749. Doi, Available online at www. Sciencedirect .com
Girish, K. S., & Promila, S. (2016). A study on data mining algorithms for tourism industry. International Journal of Latest Trends in Engineering and Technology (IJLTET), 7(1), 580-587. Doihttp://dx.doi.org.
Jiekuan, Z, Yan, Z (2021),A qualitative comparative analysis of tourism and gender equality in emerging economies, Journal of Hospitality and Tourism Management, 46, 284-292. Doihttps://fardapaper.ir/mohavaha/uploads.
Krittipat, P, Parinya N(2018) Data mining approach for arranging and clustering the agro-tourism activities in orchard, Kasetsart Journal of Social Sciences 39 ,407-413, journal homepage. Doi: http://www. elsevier. com/locate/kjss
Malgorzata.B (2015) Tourism Clusters in Eastern Poland - Analysis of Selected Aspects of the Operation, Procedia - Social and Behavioral Sciences, 957 – 964, Available online at www.sciencedirect.com. Doihttps://doi.org/10.1016/j.sbspro.2015.11.511
Mariana B, Cristina, B(2015) Rural tourism and its implication in the development of the Fundata Village, Procedia - Social and Behavioral Sciences 188 , 276 – 281, Available online at www.sciencedirect.com. Doihttps://doi.org/10.1016/j.sbspro.2015.03.393
Miller M,(2008) Cluster-Based Development in the Tourism Industry: Putting Practice into Theory, University of Southern Mississippi, Hattiesburg.
Otar P, Laura K, Valentina M (2017) Rural tourism as a promising trend of small business in Georgia: Topicality, capabilities, peculiarities, journal Annals of Agrarian Science, 344-348, http://www.journals. elsevier.com /annals-of-agrarian . Doihttps://doi.org/10.1016/j.aasci.2017.07.008
Rinzin, C,(2007) ecotourism as a mechanism for sustainable development: the case of bhatan, environmental sviences , 109. Doi https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/15693430701365420
Sarah G, Noel S(2014) Successful tourism clusters: Passion in paradise, Research Notes / Annals of Tourism Research, 163–184.
Suyan, SH, Hao, W, Qianhong, Q, Jian,X(2019) Rurality and rural tourism development in China, Journal of Tourism Management Perspectives, Volume 30, pp 98-106. Doi10.1016/j.tmp.2019.02.006
Rebecca, Ch., Rose, B., & Bor, T., (2015). Eco-Lodges, a Future for Sustainable Tourism in Kenya, Journal of Tourism, Hospitality and Sports, 8, 37-41. Doifile:///C:/Users/AradRayane/Downloads/22819-24734-1-PB.pdf
Dodds, R., Ali, A., & Galaski, K. (2018). Mobilizing knowledge: Determining key elements for success and pitfalls in developing community-based tourism. Current Issues in Tourism.
Suriya, K., & Gruen, C., (2012). Souvenir production in community-based tourism and poverty reduction in Thailand, The Empirical Econometrics and Quantitative Economics Letters, 1, (1), 1-4. Doihttps://econpapers.repec.org/article/chijournl
UNWTO. (2010): World Tourism annual report. The World Tourism Organization