تحلیل وضعیت تاب آوری کالبدی سکونتگاه های روستایی در برابر سیلاب (مورد مطالعه: دهستان باقران شهرستان بیرجند)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه جغرافیای انسانی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

2 دانشیار گروه جغرافیای انسانی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

3 کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی شهری، دانشکده شهرسازی، دانشکدگان هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

سیلاب یکی از مهم‌ترین بلایای طبیعی در نواحی روستایی ایران است. کشور ما با توجه به تنوع بلایای طبیعی و انسانی به عنوان یک کشور دارای مخاطرات متعدد شناخته می‌شود به‌طوری‌که از ۴۰ بلای شناخته‌شده، در مقیاس جهانی، بیش از ۳۰ بلای طبیعی در ایران به وقوع می‌پیوندد. همچنین در نواحی روستایی شرایط به‌گونه‌ای است که همزمان با سیلاب، با خشک‌سالی مواجه هستند. تحقیق حاضر به مسئله تاب‌آوری سکونتگاه‌های روستایی در برابر سیلاب با تأکید بر ابعاد کالبدی پرداخته است. ازآنجا که استان خراسان جنوبی و به‌ویژه شهر بیرجند و مناطق پیرامون آن جزو نواحی مهم سیل‌خیز ایران به شمار می‌رود، پهنه‌بندی خطرات و تاب‌آوری کالبدی نواحی روستایی در برابر سیلاب اهمیت می‌یابد. هدف تحقیق شناخت درجه سیل‌خیزی و وضعیت تاب‌آوری کالبدی روستاهای پیرامون شهر بیرجند در برابر سیلاب است. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی است و جامعه آماری تحقیق روستاهای دهستان باقران در بخش جنوبی شهر بیرجند و دامنه رشته‌کوه باقران است که شامل 249 روستا، 9042 خانوار و 34071 نفر جمعیت بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال 1395 بوده است. به همین منظور جامعه نمونه تحقیق روستاهای گلیان، رکات سفلی، گیوک سفلی، نوکند و زینی انتخاب گردید که مجموعا دارای 160 خانوار و 465 نفر جمعیت بوده است . برای جمع‌آوری اطلاعات از داده‌های رسمی و مطالعات میدانی استفاده‌شده است. در مطالعات میدانی برداشت کالبدی از سکونتگاه‌های روستایی صورت گرفته و علاوه بر آن مصاحبه با ۲۸ نفر از صاحب‌نظران متخصص در مطالعات روستایی انجام شد. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که دامنه شمالی رشته‌کوه باقران از شدت سیل‌خیزی بالایی برخوردار است. سپس دو روستای نوکند و رکات سفلی با شدت سیل‌خیزی پایین و ۳ روستای گلیان، گیوک سفلی و زینی از شدت سیل‌خیزی بالاتری برخوردارند؛ به علاوه در بین روستاهای موردمطالعه با بررسی شاخص‌های کیفیت بنا، تعداد طبقات، اسکلت بنا، قدمت بنا و کاربری روستاهای گیوک سفلی و گلیان بالاترین سطح تاب‌آوری کالبدی را دارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analysis of physical resilience of rural settlements against floods (Case study: Bagheran Dehestan in Birjand County)

نویسندگان [English]

  • seyede saeede beyraghi 1
  • Vahid Riahi 2
  • Souran Mostafavi Saheb 3
1 M. A student, Department of Human Geography, Faculty of Geographical Sciences, Kharazmi University, Tehran, Iran
2 Associate Professor, Department of Human Geography, Faculty of Geographical Sciences, Kharazmi University, Tehran, Iran
3 M.A of Urban Planning, School of Urban Planning, College of Fine Arts, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

Flood is one of the most important natural disasters in rural areas of Iran. Iran is known as a country with many risks due to the diversity of natural and human disasters, so that out of 40 known disasters, more than 30 natural disasters occur in Iran on a global scale. Also, in rural areas of Iran, the conditions are such that they face drought at the same time as floods. The present study deals with the issue of flood resilience of rural settlements with emphasis on physical dimensions. Since South Khorasan province and especially Birjand city and surrounding areas are among the important flood-prone areas of Iran, zoning of hazards and physical resilience of rural areas against floods is important. The purpose of this study is to determine the degree of flooding and the physical resilience of villages around the city of Birjand against floods. The research method is descriptive-analytical and the statistical population of the study is the villages of Bagheran rural district in the southern part of Birjand city and the foothills of Bagheran mountain range which includes 249 villages, 9042 households and 344071 people. For this purpose, the research sample population included the villages of Glian, Rakat Sofla, Gyuk Sofla, Nokand and Zini, which have a total of 160 families and 465 people. Formal data and field studies have been used to collect information. In the field studies, physical surveys were conducted from rural settlements and in addition, 28 experts in rural studies were interviewed. The results show that the northern slope of Bagheran mountain range has a high intensity of flooding. Then 2 villages of Nokand and Rakat Sofla with low flooding intensity and 3 villages of Glian, Gyuk Sofla and Zini have higher intensity of flooding. Glyans have the highest level of physical resilience.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Rural areas
  • natural disasters
  • floods
  • resilience
  • Birjand city

مراجع

صفاری، امیر؛ ساسان پور، فرزانه؛ موسی وند، جعفر (۱۳۹۰)، ارزیابی آسیب پذیری مناطق شهری در برابر خطر سیل با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی و منطق فازی مطالعه موردی: منطقه ۳ تهران، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، بهار ۱۳۹۰ دوره ۱۷، شماره ۲۰، صص.۱۵۰-۱۲۹.
کاظمی، آفاق؛ رضائی مقدم، محمدحسین؛ نیکجو، محمدرضا؛ حجازی، میراسدالله؛ خضری، سعید (1395)، پهنه بندی و مدیریت مخاطرات سیلاب در رودخانه سیمینه رود با استفاده از مدل هیدرولیکی HEC – RAS، مدیریت مخاطرات محیطی، دوره 3، شماره 4، ص 379-393.
محمدی، رضا (۱۳۹۱)، خطرات سیل و زلزله در ایران، وزارت بهداشت، بخش حوادث غیر مترقبه، کارگروه بهداشت و درمان.
محمود زاده، حسن؛ امامی کیا، وحید؛ رسولی، علی اکبر (۱۳۹3)، ریز پهنه بندی خطر سیلاب در محدوده شهر تبریز با استفاده از روش AHP، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، بهار ۱۳۹۴، دوره 3، شماره ۱، صص.۱۸۰-۱۶۷.
مطالعات تفصیلی اجرایی آبخیزداری حوزه کوه باقران (فاز2)، شهرستان بیرجند.
وطن فدا، جبار (۱۳۹۱)، «بررسی وضعیت سیل کشور: مشکلات و تنگناها»، خلاصه گزارش دفتر حفاظت و مهندسی رودخانه و سواحل و کنترل سیلاب، موجود در http://www.iranhydrology.net :Cyle
Adger, W. N. (2000), "social and ecological resilience: Are they related?", Progress in Human Geography, Vol. 24, No.3 , PP:347-364.
Cutter, S. L. & Burton, C. G. & Emrich, C.T. (2010), "Disaster Resilience Indicators for Benchmarking Baseline Conditions", Journal of Homeland Security and Emergency Management, Vol.7, No.1,Article 51, PP: 1-24.
Cutter, S. L. et al. (2008-a), "Community and Regional Resilience: Perspectives from Hazards, Disasters and Emergency Management", CARRI Research Report.1, Hazards and Vulnerability Research Institute, Department of Geography, University of South Carolina, Columbia, PP: 1-19.
Folke, C. (2006), "Resilience: The emergency of a perspective for social ecological systems analyses". Global Environmental change, No.16, PP: 253-267.
Godschalk, D. (2003), "Urban hazard mitigation: Creating redilient cities", Natural Hazard Review, Vol.4, PP: 136- 143.
Herreria, E. et al. (2006), Assessing dependence on water for agriculture and social resilience, Canberra: Bureau of rural Sciences.
Holling, C. S. (2004), "from complex regions to complex worlds", Ecology and Society, No.9, PP: 1-11.
Maguire, B. & P. C. Hagen, (2007), "Disasters and Communities: understanding social resilience", The Australian Journal of Emergency Management, Vol.22, PP: 16-21.
Mayunga J. S. 2007. Understanding and Applying the Concept of Community Disaster Resilience: A Capital-based Approach: A draft Working Paper Prepared for the Summer Academy for Social Vulnerability and Resilience Building.
Rafieian, M., Rezaei, M. R., Askari, A., Parhizkar A., & Shayan, S.(2011). Explaining the concept of resilience index of communitybased disaster management (CBDM) (Persian)]. Journal of Spatial Planning, 15(4), 19-41.
Rose, A. (2007). Economic resilience to natural and man-made disasters: multidisciplinary origins and contextual dimensions. Environmental Hazards, 7(4), 383-98.
Salehi, E., Aghababaei, M. T., Sarmadi, H., & Farzad Behtish, M. R.(2011). [Considering the environment resiliency by use of cause model (Persian)]. Journal of Environmental Studies, 37(59), 99-112.
Schmidt, D. H. & Garland, K. A. 2012. Bone dry in Texas: Resilience to Drought on the Upper Texas Gulf Cost. Journal of Planning Litearture, 00(0), 1-12.
Tobin, G. A. (1999), "Sustainability and community resilience: The holy grail of hazards planning?", Environmental Hazards, Vol.1, No.1, PP: 13-25.
Yazdan, Niyaz. Motahari Z-S (2012). Evolutionary evolution of crisis management approaches (from reducing vulnerability to increasing sustainability). Second National Conference on Crisis Management: The Role of New Technologies in Reducing Accidents from Accidents; Tehran.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 13 بهمن 1400
  • تاریخ بازنگری: 04 مرداد 1401
  • تاریخ پذیرش: 22 مرداد 1401

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار