پیشران‌های کلیدی مؤثر بر دگردیسی سکونتگاه‌های روستایی مناطق کلان‌شهری (مورد مطالعه: شهرستان شهریار)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، گروه جغرافیای انسانی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

2 دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، گروه جغرافیای انسانی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

چکیده

هر نظام فضایی از جمله سکونتگاه‌های روستایی، پیوسته از درون و از بیرون تحت تأثیر نیروهای متعدد (محیطی، اقتصادی-اجتماعی، تاریخی و سیاسی) در حال تغییر و دگرگونی است. در این بین سکونتگاه‌های روستایی مستقر در پیرامون مراکز شهری (با تأکید بر کلان‌شهرها) در معرض تغییرات بیشتری قرار دارند. در برنامه‌ریزی سنتی نیروهای سازنده آینده عمدتاً نیروهای سازنده گذشته در نظر گرفته می‌شوند و تغییرات و رویدادهای آتی چندان لحاظ نمی‌گردند. حال آنکه نیروهای پیشران که آینده را می‌سازند گاهی همراه با عدم قطعیت‌اند و می‌توانند آینده موضوع مورد بررسی را تحت تأثیر قرار دهند. در این باره پژوهش حاضر با رویکرد آینده‌پژوهی به عنوان یکی از رویکردهای جدید برنامه‌ریزی، مهم‌ترین هدف خود را شناسایی پیشران‌های مؤثر بر دگردیسی سکونتگاه‌های روستایی مناطق کلان‌شهری قرار داده است. مطالعه پیش رو به لحاظ هدف کاربردی و از نظر ماهیت تحلیلی-اکتشافی است. روش‌شناسی پژوهش به منظور دستیابی به هدف و پاسخ‌گویی به سؤال آن، از نوع ترکیبی (کیفی-کمی) است. در بخش کیفی از مصاحبه نیمه ساختاریافته (به منظور شناسایی عوامل و نیروهای پیشران و عدم قطعیت‌ها) و در بخش کمی از پرسشنامه‌های دلفی (به منظور اولویت‌بندی و امتیازدهی پیشران‌ها) استفاده شد. با استفاده از روش تحلیل اثرات متقابل به وسیله نرم‌افزار میک‌مک، عوامل کلیدی مؤثر بر دگردیسی سکونتگاه‌های روستایی شهرستان شهریار شناسایی و تحلیل شده‌اند. بر اساس نتایج به دست آمده مهم‌ترین پیشران‌های کلیدی مؤثر بر دگردیسی سکونتگاه‌های روستایی شهرستان شهریار به ترتیب اهمیت: پایین بودن ظرفیت نهادی، رانت قدرت در نظام سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی، توسعه اقتصاد صنعتی، رشد سوداگری زمین، پس‌زدگی جمعیتی کلان‌شهر تهران و مجاورت فضایی با کلان‌شهر است.

کلیدواژه‌ها