تحلیل عوامل مؤثر بر الحاق روستاهای حریم کلانشهر تبریز (مورد مطالعه: روستاهای دهستان آجی چای)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

2 استادیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

چکیده

رشد پراکنده کلانشهرها باعث شده که روستاهای اطراف آن نیز گسترش یابد و به شهرها الحاق شود. با الحاق روستاها به شهرها روابط فضایی پیچیده شده و از نظر کالبدی، اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی و زیست‌محیطی دچار تغییرات شدیدی شده‌است که کلانشهر تبریز هم از این قاعده مستثنی نبوده است. بر این اساس هدف اصلی تحقیق شناسایی و تحلیل عوامل مؤثر بر الحاق روستاهای هم‌جوار کلانشهر تبریز می‌باشد. در این تحقیق از روش توصیفی- اکتشافی و پیمایشی با پرسشنامه استفاده شده‌است. جامعه آماری تحقیق 30 نفر از خبرگان و متخصصان شهری و روستایی بوده است. برای تحلیل اطلاعات از روش معادلات ساختاری با به‌کارگیری نرم‌افزار SPSS و Amos استفاده شد. سه سازه پنهان برونزا به نام‌های "عوامل درونی"، "همجواری با کلانشهرها"، و "عوامل بیرونی" شناسایی شد که جنبه‌های اصلی الحاق روستاها به کلانشهرها را نشان‌می‌دهد؛ در میان آن‌ها، عوامل همجواری با کلانشهرها بیش‌ترین بارگذاری را با (89/0=γ) نشان دادند. این مطالعه مشخص کرد که پارامترهایی مانند عوامل اقتصادی، ویژگی‌های کالبدی و اجتماعی-فرهنگی بیشترین تأثیر را در همجواری با کلانشهرها از نظر الحاق روستاها به کلانشهرها دارد. کمترین اثرگذاری مربوط به عوامل درونی در روستاها می‌باشد. از دیدگاه خبرگان، عوامل اقتصادی در الحاق روستاها به شهر مؤثر است و باعث می‌شود که افراد با درآمد کم از مناطق مختلف شهر به این قسمت‌ها مهاجرت کرده و روستاهای پیرامونی در شهر ادغام شود. بنابراین سازماندهی الحاق روستاها به شهر می‌تواند تأثیر مثبتی روی گسترش و توسعه کلانشهر تبریز داشته‌باشد.

کلیدواژه‌ها


توکلی کجانی، حسین، استعلاجی، علیرضا و محسن رنجبر. (1399). تبیین اثرات تبدیل روستاها به شهر در پایداری نظام ناحیه‌ای (مطالعه‌ی موردی شهرستان ری و روستاهای پیرامون). جغرافیا (برنامه ریزی منطقهای)، 10(2-1)، 155-170. https://dorl.net/dor/20.1001.1.22286462.1399.10.38.42.7.
جوان شیری، مهدی، عنابستانی، علی‌اکبر و حمداله سجاسی قیداری. (1401). تأثیر تحولات کالبدی-فضایی سکونتگاه‌های روستایی پیرامون کلان‌شهر مشهد بر کیفیت زندگی روستاییان. مطالعات برنامه ریزی سکونتگاههای انسانی، 17(2), 449-470. https://dorl.net/dor/20.1001.1.25385968.1401.17.2.19.1.
جوزاک، علیرضا، لطفی، صدیقه و نیک پور عامر. (1401). تحلیل اثرات و پیامدهای الحاق روستا به شهر (مورد: روستاهای الحاقی به شهر آمل). توسعه فضاهای پیراشهری، 4(1)، 25-46. https://dorl.net/dor/20.1001.1.26764164.1401.4.1.2.3
ریاحی، وحید، افراخته، حسن و صالح پور شمسی. (1398). تحلیل عوامل مؤثر بر الحاق سکونتگاه‌های روستایی به شهر مبتنی بر چارچوب تقسیمات کشوری (مورد مطالعه: کلانشهر ارومیه). برنامه ریزی منطقهای, 9(33), 73-86. https://dorl.net/dor/20.1001.1.22516735.1398.9.33.6.9.
زینالی عظیم، علی و بابازاده اسکوئی سولماز. (1401). تحلیلی بر ایجاد شهر هوشمند قابل زندگی در شهر تبریز. اقتصاد و برنامه ریزی شهری، 3(4)، 24-37. https://doi.org/10.22034/uep.2022.365191.1286
زینالی عظیم، علی. (1401). تحلیل دل‌بستگی مکانی در شهر تبریز با به‌کارگیری مقیاس شهرهای هوشمند در دوران بیماری کووید 19. پژوهشهای جغرافیای برنامهریزی شهری، 10(3)، 65-80 https://doi.org/10.22059/jurbangeo.2022.342120.1687.
شرفی، مرجان، سعیدی، عباس و رحمانی بیژن. (1401). جایگاه روابط روستایی-شهری در تحول کالبدی - فضایی روستاهای بخش مرکزی شهرستان اهواز (خوزستان). جغرافیا (فصلنامه علمی انجمن جغرافیایی ایران)، 20(73), 1-17. https://dorl.net/dor/http://dor.net/dor/20.1001.1.27833739.1401.20.73.1.9.
شیخ بیگلو، رعنا، و اکبریان رونیزی سعیدرضا. (1397). خزش شهری، الحاق روستا به شهر و تحلیل اثرات و پیامدها از دیدگاه ساکنان (مطالعه‌ی موردی: روستاهای الحاقی به کلان‌شهر شیراز). پژوهشهای جغرافیای انسانی (پژوهشهای جغرافیایی)،50(3)، 591-608. https://doi.org/10.22059/jhgr.2018.212612.1007276.
محمدی، یاسر، ملا زادگان، آرزو و اسدپوریان زینب. (1399). تحلیل پیامدهای اقتصادی الحاق روستاها به شهر همدان، اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 32، 65-88. http://dorl.net/dor/20.1001.1.23222131.1399.9.32.4.9.
محمدی، یاسر، ملا زادگان، آرزو و اسدپوریان زینب. (1400). الحاق نقاط روستایی به شهر همدان و تأثیر آن بر رضایت از کیفیت خدمات دریافتی: کاربرد مدل سروکوآل. پژوهشهای روستایی، 12(2)، 314-331. http://dorl.net/dor/20.1001.1.23222131.1399.9.32.4.9.
میکانیکی، جواد، کیمیایی، رضا و اشرفی علی. (1401). تحلیل فضایی تغییرات کاربری اراضی سکونتگاه‌های روستایی پیراشهری بیرجند. روستا و توسعه پایدار فضا،3(2)، 121-139 https://doi.org/10.22077/vssd.2022.5212.1099.
Agrawal, S & Gretzinger, C & Lowerre, A, (2022). Trends, motivations, and land use outcomes of municipal annexation: A case of Alberta, Canada, Land Use Policy, 112(3). 1-15. https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2021.105775.
Antalyn, B., & Weerasinghe, V. P. A. (2020). Assessment of Urban Sprawl and Its Impacts on Rural Landmasses of Colombo District: A Study Based on Remote Sensing and GIS Techniques. Asia-Pacific Journal of Rural Development30(1-2), 139-154. https://doi.org/10.1177/1018529120946245
Balta, S & Atik, M, (2022), Rural planning guidelines for urban-rural transition zones as a tool for the protection of rural landscape characters and retaining urban sprawl: Antalya case from Mediterranean, Land Use Policy, 119(3), 1-18. 106144. https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2022.106144.
Behnisch M, Kru¨ger T, Jaeger JAG (2022), Rapid rise in urban sprawl: Global hotspots and trends since 1990. PLOS Sustain Transform, 1(11): 1-30. e0000034. https://doi.org/10.1371/journal.
Han, A.T., (2019). The implication of regional and local growth management policies on sprawl: a case of the Calgary metropolitan area. J. Urban Aff. 41 (8), 1103-1122. https://doi.org/10.1080/07352166.2019.1569467.
Kugu, A. (2018). Urban Sprawl Pattern and Its Implications for Urban Management (Case Study: Zaria Urban Area, Nigeria). International Journal of Architecture and Urban Development, 8(4), 5-12. https://dorl.net/dor/20.1001.1.22287396.2018.8.4.1.8.
Molina-Murillo, S. A. (2018). Eco territorios: espacios resilientes de interacción rural y urbana. De Res Architettura, 4(3). 61-65. https://revistas.unc.edu.ar/index.php/drarchitettura/article/view/22837
Muhammad Yazrin Y, Mariney Y, Jamalunlaili A, Nisfariza, M, (2021), Urban sprawl literature review: Definition and driving force, Malaysian Journal of Society and Space, 17(2), 116-128. https://doi.org/10.17576/geo-2021-1702-10.
Olivera, L, Mendonça, G, Costa, A, Regina Aparecida Leite de Camargo, Sanches, L, Fernandes, Fernando António Leal Pacheco, Tarlé Pissarra, T, (2023), Impacts of urban sprawl in the Administrative Region of Ribeirão Preto (Brazil) and measures to restore improved landscapes, Land Use Policy, 124, 106439, https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2022.106439.
Sharifzadeh Aghdam, E, Khakpoor, B, Ahadnejad Reveshty, M, (2022), An analysis of the effects of the city physical development on urban environmental sustainability: A case study of Piranshahr city, Iran, Environmental Quality Management, 31(4), 301-314, https://doi.org/10.1002/tqem.21814.
Ulloa-Espíndola, R.; Cuyo-Cuyo, J.; Lalama-Noboa, E. (2023), Towards Rural Resilience: Assessing Future Spatial Urban Expansion and Population Growth in Quito as a Measure of Resilience. Land, 12(2), 1-30. 335. https://doi.org/10.3390/land12020335.
Wong, C, Qiao, M & Zheng, W, (2018), ‘Dispersing, regulating and upgrading’ urban villages in suburban Beijing, TPR, 89(6), 597-622. https://doi.org/10.3828/tpr2018.41.
Zhang, L.; Shu, X.; Zhang, L. (2023), Urban Sprawl and Its Multidimensional and Multiscale Measurement. Land, 12(3), 1-17. 630. https://doi.org/10.3390/land12030630.
Zhang, R.; Zhang, X. (2022), Distribution Characteristics and Influencing Factors of Rural Settlements in Metropolitan Fringe Area: A Case Study of Nanjing, China. Land, 11, 1-18, 1989. https://doi.org/10.3390/land11111989.
Zhu, B.; Li, H.B.; Hu, Z.Y. Wen, Y.L.; Che, J.L. (2022), An evaluation and optimization of the spatial pattern of county rural settlements: A case study of Changshu City in the Yangtze River Delta, China. Land 11(9), 1-16 1412; https://doi.org/10.3390/land11091412