سامانه پشتیبان تصمیم فضایی تحت‌وب؛ رهیافت پایش و ارزیابی سوانح طبیعی در سکونتگاه‌های روستایی ایران

نویسندگان

1 استادیار، مدیرگروه پژوهشی مخاطرات هیدرولوژیکی، عضو هیئت علمی پژوهشکده سوانح طبیعی، تهران، ایران

2 استادیارگروه شهرسازی، واحد پردیس، دانشگاه آزاد اسلامی، پردیس، تهران، ایران

چکیده

کاهش اثرات و خسارات ناشی از سوانح طبیعی، نیازمند داشتن برنامه منسجم و تبیین استراتژی‌های مناسب به‌منظور ارزیابی آسیب‌پذیری و مدیریت خطر حوادث و سوانح است و این مدیریت پیچیده نیازمند اطلاعات به‌‌منظور حمایت از تصمیم‌گیری است. کشور ما نیز طی دهه‌های گذشته آسیب‌های اجتماعی و اقتصادی فراوانی را از حوزه سوانح طبیعی متحمل شده و با توجه به عدم امکان جلوگیری از وقوع خطر، تشکیل بانک اطلاعاتی تخصصی مدیریت بحران و دسترسی به نظام جامع مدیریت اطلاعات، علاوه بر کاهش هزینه، زمان و خطا در تصمیم‌گیری‌های مرتبط با مدیریت خطر حوادث و سوانح، می‌تواند در مستند‌سازی، علت‌یابی، تهیه استانداردها و دستورالعمل‌های مورد نیاز به‌منظور کاهش‌ آسیب‌های ناشی از مخاطرات موثر باشد. به‌همین‌منظور در این نوشتار ابتدا روند اجرای طرح ملی شناسایی، اولویت‌بندی و نحوه اقدام در روستاهای درمعرض خطر سوانح طبیعی، بازدید میدانی 1418 روستای درمعرض خطر در سراسر کشور در فاز اول این طرح و ارزیابی وضعیت موجود و ارائه راهکارهای پیشنهادی درخصوص ایمن‌سازی این روستاها تشریح گردید. سپس طراحی و استقرار سامانه اطلاعات مکانی پایش و ارزیابی سکونتگاه‌های روستایی و شهری درمعرض خطر با هدف جمع‌آوری و ثبت اطلاعات موجود و برداشت‌شده در مقیاس روستا، تجزیه و تحلیل، به‌روز‌رسانی اطلاعات و افزایش سرعت و دقت در تصمیم‌گیری‌های مدیریتی قبل، حین و پس از بحران ارائه گردید. همچنین به‌منظور تطبیق اطلاعات سامانه با نتایج مطالعات تخصصی، خروجی مطالعات سیلاب خرداد 1402 در روستای مجیدلو واقع در شهرستان گرمی استان اردبیل، با نتایج بازدید میدانی این روستا در طرح شناسایی روستاهای درمعرض خطر که در سامانه بارگذاری گردیده بود تطبیق داده شد و در پایان با توجه به نقش این سامانه به‌عنوان سیستم پشتیبان تصمیم در حوزه مدیریت بحران، پیشنهادات مرتبط با توسعه آن ارائه گردیده است.

کلیدواژه‌ها


تسلیمی، عباسعلی (1390). تأملی بر ضرورت‌های مدیریت بحران و مدیریت کاهش خطرپذیری زلزله. دانش پیشگیری و مدیریت بحران، 1(1)، 15-38.  https://sid.ir/paper/487446/fa
حیات غیبی، زهراسادات، و قلمبردزفولی، راما (1400). مکان‌یابی مراکز اسکان موقت پس از سانحه با به‌کارگیری فرآیند تحلیل سلسله مراتبی، مطالعه موردی: منطقه ۲ شهر تهران. دانش پیشگیری و مدیریت بحران، 11(4)، ۴۱۳-۴۰۱. http://dpmk.ir/article-1-447-fa.html
رستمی، حسین؛ اسدی، سیدعلی و حسینی، سیدحسین (1397). بررسی تأثیر مدیریت دانش بر بهبود کارایی سیستم‌های اطلاعاتی در سازمان‌ها. مدیریت فناوری اطلاعات، 11(2)، 559-576. https://lis.aqr-libjournal.ir/article_43529.html
رمضانی گورابی، بهمن، و ابراهیمی، هدی (1388). زمین‌لغزش و راهکارهای تثبیت آن. آمایش محیط، 2(7)، 129-139. https://sid.ir/paper/130428/fa  
رمضانی گورابی، بهمن؛ حضوری، احمد، و رضایی، پرویز (1391). پهنه بندی خطر زمین‌لغزش با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی در دهستان مرکزی شهرستان ماسال در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی. جغرافیای طبیعی، 5(18)، 23-34. https://sid.ir/paper/185019/fa
ضوابط ملی آمایش (1383). مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. https://rc.majlis.ir/fa/law/show/124494
علوی، سیدعلی؛ رمضان‌نژاد، یاسر، فتاحی، احدالله، و خلیفه، ابراهیم (1394). پهنه‌بندی فضایی سکونتگاه‌های روستایی درمعرض مخاطرات محیطی با استفاده از تکنیک تصمیم‌گیری چندمعیاره ویکور (مطالعه موردی: شهرستان تالش). برنامهریزی منطقهای، 20(5)، 125-136. https://sid.ir/paper/230637/fa
فلاحتی، فاطمه؛ براتی، محمدجواد، افراخته، حسن، و جزایری، سیدعباس (1393). نقش فناوری‌های نوین در برنامه‌ریزی منطقه‌ای و آمایش سرزمین. دومین همایش ملی و تخصصی پژوهش‌های محیط زیست ایران، همدان: مرداد ماه 1393. https://civilica.com/doc/292833
فلاحتی، فاطمه؛ سرمدی، علی‌اکبر، و سلطانی، نبی‌اله (1400). نقش و روند پیاده‌سازی پایگاه اطلاعات مکانی تحت‌وب در مدیریت بحران. هفتمین کنفرانس بین‌المللی مهندسی محیط زیست و منابع طبیعی، تهران:خرداد ماه 1400. https://civilica.com/doc/1256711
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ( ۱۳۷۹). مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. https://www.shora-gc.ir/fa/news/4707
قانون برنامه پنجساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (۱۴۰۰ـ ۱۳۹۶). مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. https://dotic.ir/news/364
قدسی‌پور، حسین (1384). فرایند تحلیل سلسله مراتبیAHP. تهران: انتشارات دانشگاه صنعتی امیرکبیر. http://publication.aut.ac.ir/fa/book/show/1037
قلمبردزفولی، راما (1401). کاربرد فناوری و نظام اطلاعات برای شهرسازان و مدیران شهری. تهران: انتشارات علمی دانشگاه آزاد اسلامی. 
محمدی استاد کلایه، امین؛ بیات، ناصر، خراسانی، محمدامین، و نیک روش، راحله (1395). شناخت و تحلیل عامل موثر بر رکود صنعت قالی بافی در نواحی روستایی با استفاده از روش کیو (مورد مطالعه: شهرستان گنبدکاووس). پژوهش‌های روستایی، 7(2)، 392-405. https://sid.ir/paper/180867/fa
Altaany, F. H. (2013). Impact of management information systems to improve performance in municipalities in north of Jordan, Interdisciplinary Journal of Contemporary Research in Business, 5(6), 429-446. https://www.abacademies.org
Bilham, R. (2004). Earthquakes in India and the Himalaya: Tectonics, geodesy and history, Annals of Geophysics, 47(2), 839-858. https://www.semanticscholar.org
Comfort, L.K. (2007). Crisis management in hindsight: Cognition, communication coordination and control, Public Administration Review, 67(1), 189-197. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1540-6210.2007.00827.x
Jigyasu, R. (2002). Reducing Disaster vulnerability through local knowledge and capacity the Case of Earthquake Prone Rural Communities in India and Nepal. Department of Town and Regional Planning, Trondheim. https://ntnuopen.ntnu.no/ntnu-xmlui/handle/11250/230996
UNISDR (United Nations International Strategy for Disaster Reduction), (2016). Hyogo Framework for Action 2005-2015: Building the Resilience of Nations and Communities to Disasters, Extract from the final report of the World Conference on Disaster Reduction. www.unisdr.org/wcdr
United Nations Office for Disaster Risk Reduction. (2020). Human cost of disasters 2000-2019. Retrieved from " The human cost of disasters: an overview of the last 20 years (2000-2019) | UNDRR WHO.int/news-room/fact-sheets/detail/natural-disasters