ارزیابی و تبیین ابعاد سرمایه اجتماعی مؤثر در فرآیند توسعه نواحی روستایی (مورد مطالعه: دهستان دشت ارزنه، شهرستان باخرز)

امیری, سجاد; گرکانی, سیدامیرحسین; زینتی فخرآباد, حسین; قربانی, معصومه

doi:10.22077/vssd.2023.6035.1165

ارزیابی و تبیین ابعاد سرمایه اجتماعی مؤثر در فرآیند توسعه نواحی روستایی (مورد مطالعه: دهستان دشت ارزنه، شهرستان باخرز)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشجوی دکتری مرتعداری، گروه مهندسی احیاء مناطق خشک و کوهستانی، دانشکده منابع طبیعی، دانشکدگان کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

² دانشیار گروه معماری و شهرسازی، دانشکده معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، تهران، ایران

³ دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، گروه جغرافیای انسانی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران،تهران، ایران

10.22077/vssd.2023.6035.1165

چکیده

دستیابی به توسعه روستایی مستلزم اهتمام ویژه به ذینفعان و بهره‌مندی از ظرفیت‌های جوامع محلی می‌باشد و این امر زمانی میسر خواهد بود که از سرمایه‌های اجتماعی در مناطق روستایی به نحو مطلوب استفاده نمود. در این پژوهش دو بعد سرمایه اجتماعی یعنی اعتماد و مشارکت اجتماعی تعریف و مورد بررسی قرار گرفته است. دهستان دشت ارزنه یکی از دهستان‌های با ظرفیت بالای نیروی انسانی، اقتصادی، طبیعی و گردشگری در شهرستان باخرز است که کم توجهی به شاخص‌های اجتماعی همچون مشارکت، اعتماد، انسجام اجتماعی, تعهد و مسئولیت پذیری و .. زمینه ساز مشکلات متعدد در روستاها و حتی مهاجرت از روستاها، نارضایتی مردم، عدم احساس مسئولیت در زمینه جریانات روستایی شده است. که برنامه‌ریزی در این زمینه بسیار ضروری می‌باشد. پژوهش حاضر به لحاظ هدف کاربردی و به لحاظ ماهیت از نوع تحقیقات توصیفی – تحلیلی است. جامعه آماری پژوهش شامل سرپرستان خانوار روستایی دهستان ارزنه در شهرستان باخرز بوده و بر اساس آخرین سرشماری نفوس مسکن تعداد جامعه مطالعاتی 2779 خانوار می باشد و بر مبنای فرمول کوکران حجم نمونه مطالعاتی 300 نفر تعیین شده است. بمنظور بررسی ابعاد سرمایه‌های اجتماعی از آزمون‌های همبستگی اسپیرمن و مقایسه میانگین بین مؤلفه‌ها (تی مستقل) استفاده شد. یافته‌های پژوهش نشان داد که در بین مؤلفه‌های سرمایه‌های اجتماعی، مشارکت، احساس مسئولیت و اعتماد‌سازی تاثیر بسزایی در تقویت سرمایه‌های اجتماعی و دستیابی به توسعه روستایی در روستاهای مورد مطالعه داشته است و از بین 5 روستای مورد مطالعه، سه روستا توانسته‌اند به توسعه مطلوب بعد از انجام پروژه توان افزایی دست پیدا کنند، برمبنای یافته‌های پژوهش تقویت تشکل‌ها و گروه‌های مردمی از مهمترین راهبردهای تقویت سرمایه‌های اجتماعی و دستیابی به توسعه روستایی می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

مراجع

احمدی، سید علی‌اکبر، و فیض آبادی، حوریه (1390). بررسی ارتقا سرمایه اجتماعی بر بهبود عملکرد سازمان (نمونه موردی: سازمان‌های ستادی شهرداری تهران). مدیریت دولتی، 3(6)، 35-54.

احمدی، منیژه (1396). تحلیلی بر اثرات سرمایه اجتماعی در اخلاق زیست محیطی روستاییان مطالعه موردی دهستان چای پاره بالا شهرستان زنجان. جغرافیا و برنامه‌ریزی، 21(61)، 19-35.https://geoplanning.tabrizu.ac.ir/article_6843.html

امیر انتخابی، شهرام، جوان، فرهاد، و نعیم‌آبادی، نازنین(1396). سرمایه اجتماعی و پایداری نواحی روستایی در شهرستان کاشمر. اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 6(20). 79-96. http://dx.doi.org/10.18869/acadpub.serd.6.20.79

امیری، حسین، نجفی نژاد، محمود، موسوی، سیده محدثه، و حسنی، محمدحسین (1399). جریانی از سرمایه اجتماعی و عوامل مؤثر بر آن در ایران. برنامه‌ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، 12(43)، 89-124.doi: 10. 2054/qjsd.2020.50732.1957

ایمانی، بهرام، باختر، سهیلا، و عبدالرضا خوش‌رفتار (1394). بررسی و ارزیابی تأثیر سرمایه اجتماعی بر کیفیت زندگی در روستاها، مطالعه موردی اسلام‌آباد غرب. پژوهش‌های روستایی، 6(4). 894-875. https://doi.org/10.22059/jrur.2015.57364

بحری‌پور، عباس، و ذوالفقاری، ابوالفضل (1389). سرمایه اجتماعی و تبیین رابطه آن با احساس امنیت اجتماعی (مطالعه موردی شهرستان کاشان). مطالعات جامعه‌شناسی، 3(8), 7-24. https://jss.tabriz.iau.ir/article_521020.html#:~:text=%2D%20%D8%A8%DB%8C%D9%86

بریمانی، فرامرز، راستی، هادی، دهانی، میثم، و جهان‌تیغ، راضیه (1395). تحلیل رابطه فقر و سرمایه اجتماعی. مطالعه موردی سکونتگاه‌های مرزی استان سیستان‌وبلوچستان. پژوهش‌های روستایی, 7(3), 438-453. https://dorl.net/dor/20.1001.1.20087373.1395.7.3.2.7

بریمانی، فرامرز، و مهرعلی تبار فیروز جایی، مرتضی (1399). تبیین اثربخشی سرمایه اجتماعی بر گسست تله فقر فضایی (موردمطالعه سکونتگاه‌های روستایی شهرستان بابل). روستا و توسعه پایدار فضا، 1(1). https://doi.org/: 10.22077/vssd.2020.3890.1014

پور جعفر، محمدرضا، رضایی فر، فاطمه، و تقوایی، علی‌اکبر(1389). فضاهای قابل دفاع به‌عنوان سرمایه‌ای اجتماعی در کاهش میزان جرم‌های شهری و ارتقای امنیت محیطی (باتوجه به شهرهای سنتی ایران). جامعه‌شناسی تاریخی، 2(3): 65-92.

ترابی، پردیس، حیدری، علی‌قلی، و قلی نیا، محمد جواد (1389). بررسی میزان تأثیر مولفه‌های سرمایه اجتماعی در عملکرد شرکت‌های تعاونی مطالعه موردی تعاونی‌های دام و طیور در شهرستان مشهد. نشریه تعاون و کشاورزی، 21 (2): 1-20.

جلالی، ام‌البنین، و نصراللهی، زهرا (1398). تأثیر سرمایه اجتماعی بر چرخش انگیزه‌ها و رویکرد اقتصاد رفتاری بر اساس نظریه بازی‌ها. تحقیقات رشد و توسعه اقتصادی، 9(34). 131-148. https://doi.org/10.22067/jss.v11i2.17187

سعیدی، عباس (1386). مبانی جغرافیای روستایی. تهران: انتشارات سمت، تهران.

شایان، محسن، اسمعیلی، فضل ا له، و خداداد، مهدی (1401). واکاوی توسعه پایدار روستایی با تأکید بر مشارکت جوامع محلی مورد مطالعه روستاهای شهرستان زرین‌دشت. جغرافیا و توسعه، 20(69)، 270-253.https://doi.orgi: 10.22111/gdij.2022.7287

شربتیان، محمد حسن، بخارایی، احمد، و طوافی، پویا (1394). مطالعه تأثیر سرمایه اجتماعی بر توسعه روستایی (مطالعه موردی روستای اسدآباد شهرستان تربت‌حیدریه). نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی, 7(4), 139-162. https://geography.garmsar.iau.ir/article_664482.html

شفیعی ثابت، ناصر، و کریمی مارزی، فاطمه (1400). تحلیل اثرات سرمایه اجتماعی بر بهبود ابعاد زیست‌پذیری فضاهای روستایی (موردمطالعه بخش مرکزی شهرستان جیرفت). روستا و توسعه پایدار فضا، 2(4)، 37-56.https://doi.org/: 10. 2077/vssd.2022.4984.1066

شیخی، میثم (1400). ارزیابی شاخص‌های توسعه پایدار روستایی با تأکید بر شاخص‌های اجتماعی، کالبدی و خدمات روستایی. دوازدهمین کنفرانس ملی شهرسازی، معماری، عمران و محیط‌زیست، شیروان، https://civilica.com/doc /1224776

صالحی، رضا، نعمتی، مرتضی، و امان‌پور، سعید (1395). سنجش و تحلیل سرمایه اجتماعی شهری (مطالعه موردی نسیم‌شهر). مطالعات برنامه‌ریزی شهری. 3(10)، 172-145.https://doi.org/10.30473/egdr.2019.4057

عرب، مهسا و خاکزند، مهدی (1390). تأثیر گردشگری بر مشارکت اجتماعی و فرهنگی در راستای تحقق برنامه‌های توسعه پایدار روستایی. همایش ملی معماری، عمران، شهرسازی و افق‌های هنر اسلامی در بیان گام دوم انقلاب، تبریز.https://civilica.com/doc/1251994

علیزاده اقدم، محمدباقر (1395). سرمایه اجتماعی تبیین کننده ای برای قابلیت کارآفرینی دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه تبریز. جامعه‌شناسی اقتصادی و توسعه, 5(2), 103-130. https://sociology.tabrizu.ac.ir/article_6404.html

قدیری، محمود (1397). بررسی پایداری محیط فیزیکی در محله‌های فقیر نشین با تأکید بر سرمایه اجتماعی (مطالعه موردی محله زمزم تهران)، پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 10(38)، (13-24).https://dorl.net/dor/20.1001.1.22285229.1398.10.38.2.8

کاظمیان، غلامرضا و شفیعا، سعید (1393). بررسی رابطه سرمایه اجتماعی ساکنان با پایداری توسعه در محله غیررسمی شمیران نو، مجله علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد، 2، 1-24. doi: 10.22067/jss.v11i2.17187

گرجی کرسامی، علی، و علی‌بابایی، کارنامی (1396). بررسی نقش سرمایه اجتماعی در مشارکت کشاورزان در تعاونی‌های تولید کشاورزی چهاردانگه ساری. تعاون و کشاورزی، 6(24)، 150-129.https://dorl.net/dor/20.1001.1.27835464.1396.6.24.6.9

مهرعلی تبار فیروز جانی، مرتضی، افراخته، حسن، و عزیزی، اصغر (1393). نقش سرمایه اجتماعی بر توسعه روستایی دهستان چهاردانگه. تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی. 14(34). http://jgs.khu.ac.ir/article-1-2068-fa.html

محمدی، یگانه بهروز، سنایی مقدم، سروش، و چراغی، مهدی (1396). پایداری مسکن روستایی بر مبنای تحلیل اطلاعات متقابل نمونه موردی: دهستان پشته زیلایی شهرستان چرام. برنامه‌ریزی و توسعه کالبدی، 2)1(، 108-91.

Arab, M. and Khakzand, M. (2022). Economic and Social Analysis of the Model of Optimal Water Consumption in Order to Education Sustainable Urban Development. SpecialusisUgdymas, 1(43),2999-3016. http://www.sumc.lt/index.php/se/article/view/350/326

Diaz, S. Frank, K. Gersch, K. Armah, E. Slinowsky, M. Buono, Z.H. and Acharya, S. (2020). Defining Success in Complex Perianal Fistula Repair: A Survey of Patient Perspectives. Journal of the American College of Surgeons, 231(4), e95. http://dx.doi.org/10.1016/j.jamcollsurg.2020.08.241

Dima, A.B. (2010). Some Aspects Regarding the Necessity of Implementing the Agricultural Land Consolidation Projects in Romania, Research Journal of Agricultural Science, 42 (3), 432-437. https://agricultura.usab-tm.ro/Simpo2010pdf/Simpo%202010%20vol%203/Chapter%202/05%20Blenesi%20Dima%20Attila.pdf

Dini, F. (2006), “SAFE CITY STRATEGY”, Site Planing and Design Handbook, New York, Graw-Hill Companies, November.

Castro-Arce, K., & Vanclay, F. (2020). Transformative social innovation for sustainable rural development: An analytical framework to assist community-based initiatives. Journal of Rural Studies, 74, 45-54.‌

Ling, Q. Huang, L.U.H., and Wang, X. (2015). Social capital, member Participation, and Cooperative Performance: Evidence from China’s Zhejiang. International Food and Agribusiness Management Review, 18, 1, 49- 78. http://dx.doi.org/10.22004/ag.econ.197768

Moyes, D. P. Fermi, F. Henderson and G.W. (2015). The stairway to heaven? The effective use of social capital in new venture creation for a rural business, Rural Studies, 39, 11-21, https://doi.org/10.1016/j.jrurstud.2015.02.004

Murayama, H. Arami, R. Wakui, T. and Sugawara, L. (2014). Crosslevel interaction between Individual and neighborhood socioeconomic status in relation to social trust in a Japanese community. Urban Studies. 51, 13, 2770-2786. https://doi.org/10.1177/0042098013513648

Podgorskaya, S. and Schitov, S. (2021). The role and importance of social capital in rural development. In E3S Web of Conferences. Vol. 273, p. 08072. EDP Sciences.
https://doi.org/10.1051/e3sconf/202127308072

Tabrizi, M. (2017). Comparison of Modernity & Social Development between Baku & Tabriz Metropolitan Dwellers. Quarterly Journal of Social Development (Previously Human Development), 12(1), 107-126.https://doi.org/10.22055/qjsd.2017.13050

Van Rijn, F. Bolted, E. & Adekunle, A. (2015). Social capital and agricultural innovation in Sub Saharan Africa. Agricultural Systems, 108, 112-122. https://doi.org/10.1016/j.agsy.2011.12.003

Vitálišová, K. Svidroňová, M. Muthová, N. (2021). Stakeholder participation in local governance as a key to local strategy development, Cities, 118. 103363. https://doi.org/10.1016/j.cities.2021.103363

Zhou, L.E. Chan and Song, H. (2017). Social capital and entrepreneurial mobility in early-stage tourism development: A case from rural China, Tourism Management, 63, 338-350. https://doi.org/10.1016/j.tourman.2017.06.027