ارزیابی و تبیین ابعاد سرمایه اجتماعی مؤثر در فرآیند توسعه نواحی روستایی (مورد مطالعه: دهستان دشت ارزنه، شهرستان باخرز)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری مرتعداری، گروه مهندسی احیاء مناطق خشک و کوهستانی، دانشکده منابع طبیعی، دانشکدگان کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانشیار گروه معماری و شهرسازی، دانشکده معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، تهران، ایران

3 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، گروه جغرافیای انسانی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران،تهران، ایران

چکیده

دستیابی به توسعه روستایی مستلزم اهتمام ویژه به ذینفعان و بهره‌مندی از ظرفیت‌های جوامع محلی می‌باشد و این امر زمانی میسر خواهد بود که از سرمایه‌های اجتماعی در مناطق روستایی به نحو مطلوب استفاده نمود. در این پژوهش دو بعد سرمایه اجتماعی یعنی اعتماد و مشارکت اجتماعی تعریف و مورد بررسی قرار گرفته است. دهستان دشت ارزنه یکی از دهستان‌های با ظرفیت بالای نیروی انسانی، اقتصادی، طبیعی و گردشگری در شهرستان باخرز است که کم توجهی به شاخص‌های اجتماعی همچون مشارکت، اعتماد، انسجام اجتماعی, تعهد و مسئولیت پذیری و .. زمینه ساز مشکلات متعدد در روستاها و حتی مهاجرت از روستاها، نارضایتی مردم، عدم احساس مسئولیت در زمینه جریانات روستایی شده است. که برنامه‌ریزی در این زمینه بسیار ضروری می‌باشد. پژوهش حاضر به لحاظ هدف کاربردی و به لحاظ ماهیت از نوع تحقیقات توصیفی – تحلیلی است. جامعه آماری پژوهش شامل سرپرستان خانوار روستایی دهستان ارزنه در شهرستان باخرز بوده و بر اساس آخرین سرشماری نفوس مسکن تعداد جامعه مطالعاتی 2779 خانوار می باشد و بر مبنای فرمول کوکران حجم نمونه مطالعاتی 300 نفر تعیین شده است. بمنظور بررسی ابعاد سرمایه‌های اجتماعی از آزمون‌های همبستگی اسپیرمن و مقایسه میانگین بین مؤلفه‌ها (تی مستقل) استفاده شد. یافته‌های پژوهش نشان داد که در بین مؤلفه‌های سرمایه‌های اجتماعی، مشارکت، احساس مسئولیت و اعتماد‌سازی تاثیر بسزایی در تقویت سرمایه‌های اجتماعی و دستیابی به توسعه روستایی در روستاهای مورد مطالعه داشته است و از بین 5 روستای مورد مطالعه، سه روستا توانسته‌اند به توسعه مطلوب بعد از انجام پروژه توان افزایی دست پیدا کنند، برمبنای یافته‌های پژوهش تقویت تشکل‌ها و گروه‌های مردمی از مهمترین راهبردهای تقویت سرمایه‌های اجتماعی و دستیابی به توسعه روستایی می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Assessment and explanation of the influential dimensions of social capital in the process of rural areas development (Case study: Dasht-e Arzaneh District, Bakharz County)

نویسندگان [English]

  • Sajad Amiri 1
  • Seyed Amir hossein Garakani 2
  • Hossein Zinati Fakhrabad 3
  • Masoumeh Ghorbani 3
1 1. Ph.D. student of pastoralism, Department of Arid and Mountainous Reclamation Engineering, Faculty of Natural Resources, School of Agriculture and Natural Resources, University of Tehran, Tehran, Iran
2 Associate Professor, Department of Architecture and Urban Planning, Faculty of Architecture, Islamic Azad University, Tehran center, Tehran, Iran
3 PhD student of Geography and Rural Planning, Department of Human Geography, Faculty of Geography, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

Achieving rural development requires special attention to stakeholders and utilizing the capacities of local communities, which will be feasible when social capital in rural areas is effectively utilized. This study focuses on two dimensions of social capital, namely trust and social participation. Dasht-e Arzaneh District is one of the high-potential districts in terms of human, economic, natural, and tourism resources in Bakharz County. Neglecting social indicators such as participation, trust, social cohesion, commitment, and responsibility has led to various problems in villages, including migration from villages, dissatisfaction among people, and a lack of responsibility in rural affairs. Planning in this regard is crucial. The present research is of an applied nature and falls under the category of descriptive-analytical research. The target population of the study includes household heads in Dasht-e Arzaneh District in Bakharz County, with a total of 2779 households based on the latest census data. The sample size of the study has been determined to be 300 individuals using the Cochran formula. Spearman correlation tests and independent t-tests were used to examine the dimensions of social capital and compare the means between components. The findings indicate that among the components of social capital, participation, sense of responsibility, and trust have had a significant impact on strengthening social capital and achieving rural development in the studied villages. Among the 5 villages studied, three villages were able to achieve desirable development after implementing capacity-building projects. Based on the research findings, strengthening associations and community groups are among the most important strategies for enhancing social capital and achieving rural development.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Social Capital
  • Rural Development
  • questionnaire
  • Local Communities
  • Bakharz

مراجع

احمدی، سید علی‌اکبر، و فیض آبادی، حوریه (1390). بررسی ارتقا سرمایه اجتماعی بر بهبود عملکرد سازمان (نمونه موردی: سازمان‌های ستادی شهرداری تهران). مدیریت دولتی، 3(6)، 35-54.
احمدی، منیژه (1396). تحلیلی بر اثرات سرمایه اجتماعی در اخلاق زیست محیطی روستاییان مطالعه موردی دهستان چای پاره بالا شهرستان زنجان. جغرافیا و برنامه‌ریزی، 21(61)، 19-35.https://geoplanning.tabrizu.ac.ir/article_6843.html
امیر انتخابی، شهرام، جوان، فرهاد، و نعیم‌آبادی، نازنین(1396). سرمایه اجتماعی و پایداری نواحی روستایی در شهرستان کاشمر. اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 6(20). 79-96. http://dx.doi.org/10.18869/acadpub.serd.6.20.79
 امیری، حسین، نجفی نژاد، محمود، موسوی، سیده محدثه، و حسنی، محمدحسین (1399). جریانی از سرمایه اجتماعی و عوامل مؤثر بر آن در ایران. برنامه‌ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، 12(43)، 89-124.doi: 10. 2054/qjsd.2020.50732.1957
ایمانی، بهرام، باختر، سهیلا، و عبدالرضا خوش‌رفتار (1394). بررسی و ارزیابی تأثیر سرمایه اجتماعی بر کیفیت زندگی در روستاها، مطالعه موردی اسلام‌آباد غرب. پژوهش‌های روستایی، 6(4). 894-875. https://doi.org/10.22059/jrur.2015.57364
بحری‌پور، عباس، و ذوالفقاری، ابوالفضل (1389). سرمایه اجتماعی و تبیین رابطه آن با احساس امنیت اجتماعی (مطالعه موردی شهرستان کاشان). مطالعات جامعه‌شناسی، 3(8), 7-24. https://jss.tabriz.iau.ir/article_521020.html#:~:text=%2D%20%D8%A8%DB%8C%D9%86
بریمانی، فرامرز، راستی، هادی، دهانی، میثم، و جهان‌تیغ، راضیه (1395). تحلیل رابطه فقر و سرمایه اجتماعی. مطالعه موردی سکونتگاه‌های مرزی استان سیستان‌وبلوچستان. پژوهش‌های روستایی, 7(3), 438-453. https://dorl.net/dor/20.1001.1.20087373.1395.7.3.2.7
بریمانی، فرامرز، و مهرعلی تبار فیروز جایی، مرتضی (1399). تبیین اثربخشی سرمایه اجتماعی بر گسست تله فقر فضایی (موردمطالعه سکونتگاه‌های روستایی شهرستان بابل). روستا و توسعه پایدار فضا، 1(1). https://doi.org/: 10.22077/vssd.2020.3890.1014
پور جعفر، محمدرضا، رضایی فر، فاطمه، و تقوایی، علی‌اکبر(1389). فضاهای قابل دفاع به‌عنوان سرمایه‌ای اجتماعی در کاهش میزان جرم‌های شهری و ارتقای امنیت محیطی (باتوجه به شهرهای سنتی ایران). جامعه‌شناسی تاریخی، 2(3): 65-92.
ترابی، پردیس، حیدری، علی‌قلی، و قلی نیا، محمد جواد (1389). بررسی میزان تأثیر مولفه‌های سرمایه اجتماعی در عملکرد شرکت‌های تعاونی مطالعه موردی تعاونی‌های دام و طیور در شهرستان مشهد. نشریه تعاون و کشاورزی، 21 (2): 1-20.
جلالی، ام‌البنین، و نصراللهی، زهرا (1398). تأثیر سرمایه اجتماعی بر چرخش انگیزه‌ها و رویکرد اقتصاد رفتاری بر اساس نظریه بازی‌ها. تحقیقات رشد و توسعه اقتصادی، 9(34). 131-148. https://doi.org/10.22067/jss.v11i2.17187
سعیدی، عباس (1386). مبانی جغرافیای روستایی. تهران: انتشارات سمت، تهران.
شایان، محسن، اسمعیلی، فضل ا له، و خداداد، مهدی (1401). واکاوی توسعه پایدار روستایی با تأکید بر مشارکت جوامع محلی مورد مطالعه روستاهای شهرستان زرین‌دشت. جغرافیا و توسعه، 20(69)،  270-253.https://doi.orgi: 10.22111/gdij.2022.7287
شربتیان، محمد حسن، بخارایی، احمد، و طوافی، پویا (1394). مطالعه تأثیر سرمایه اجتماعی بر توسعه روستایی (مطالعه موردی روستای اسدآباد شهرستان تربت‌حیدریه). نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی, 7(4), 139-162. https://geography.garmsar.iau.ir/article_664482.html 
شفیعی ثابت، ناصر، و کریمی مارزی، فاطمه (1400). تحلیل اثرات سرمایه اجتماعی بر بهبود ابعاد زیست‌پذیری فضاهای روستایی (موردمطالعه بخش مرکزی شهرستان جیرفت). روستا و توسعه پایدار فضا، 2(4)، 37-56.https://doi.org/: 10. 2077/vssd.2022.4984.1066    
شیخی، میثم (1400). ارزیابی شاخص‌های توسعه پایدار روستایی با تأکید بر شاخص‌های اجتماعی، کالبدی و خدمات روستایی. دوازدهمین کنفرانس ملی شهرسازی، معماری، عمران و محیط‌زیست، شیروان، https://civilica.com/doc /1224776
صالحی، رضا، نعمتی، مرتضی، و امان‌پور، سعید (1395). سنجش و تحلیل سرمایه اجتماعی شهری (مطالعه موردی نسیم‌شهر). مطالعات برنامه‌ریزی شهری. 3(10)، 172-145.https://doi.org/10.30473/egdr.2019.4057
 عرب، مهسا و خاکزند، مهدی (1390). تأثیر گردشگری بر مشارکت اجتماعی و فرهنگی در راستای تحقق برنامه‌های توسعه پایدار روستایی. همایش ملی معماری، عمران، شهرسازی و افق‌های هنر اسلامی در بیان گام دوم انقلاب، تبریز.https://civilica.com/doc/1251994  
علیزاده اقدم، محمدباقر (1395). سرمایه اجتماعی تبیین کننده ای برای قابلیت کارآفرینی دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه تبریز. جامعه‌شناسی اقتصادی و توسعه, 5(2), 103-130. https://sociology.tabrizu.ac.ir/article_6404.html
قدیری، محمود (1397). بررسی پایداری محیط فیزیکی در محله‌های فقیر نشین با تأکید بر سرمایه اجتماعی (مطالعه موردی محله زمزم تهران)، پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 10(38)، (13-24).https://dorl.net/dor/20.1001.1.22285229.1398.10.38.2.8
کاظمیان، غلامرضا و شفیعا، سعید (1393). بررسی رابطه سرمایه اجتماعی ساکنان با پایداری توسعه در محله غیررسمی شمیران نو، مجله علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد، 2، 1-24.    doi: 10.22067/jss.v11i2.17187
گرجی کرسامی، علی، و علی‌بابایی، کارنامی (1396). بررسی نقش سرمایه اجتماعی در مشارکت کشاورزان در تعاونی‌های تولید کشاورزی چهاردانگه ساری. تعاون و کشاورزی، 6(24)، 150-129.https://dorl.net/dor/20.1001.1.27835464.1396.6.24.6.9
مهرعلی تبار فیروز جانی، مرتضی، افراخته، حسن، و عزیزی، اصغر (1393). نقش سرمایه اجتماعی بر توسعه روستایی دهستان چهاردانگه. تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی. 14(34). http://jgs.khu.ac.ir/article-1-2068-fa.html
محمدی، یگانه بهروز، سنایی مقدم، سروش، و چراغی، مهدی (1396). پایداری مسکن روستایی بر مبنای تحلیل اطلاعات متقابل نمونه موردی: دهستان پشته زیلایی شهرستان چرام. برنامه‌ریزی و توسعه کالبدی، 2)1(، 108-91.
Arab, M. and Khakzand, M. (2022). Economic and Social Analysis of the Model of Optimal Water Consumption in Order to Education Sustainable Urban Development. SpecialusisUgdymas, 1(43),2999-3016. http://www.sumc.lt/index.php/se/article/view/350/326
Diaz, S. Frank, K. Gersch, K. Armah, E. Slinowsky, M. Buono, Z.H. and Acharya, S. (2020). Defining Success in Complex Perianal Fistula Repair: A Survey of Patient Perspectives. Journal of the American College of Surgeons, 231(4), e95. http://dx.doi.org/10.1016/j.jamcollsurg.2020.08.241
Dima, A.B. (2010). Some Aspects Regarding the Necessity of Implementing the Agricultural Land Consolidation Projects in Romania, Research Journal of Agricultural Science, 42 (3), 432-437. https://agricultura.usab-tm.ro/Simpo2010pdf/Simpo%202010%20vol%203/Chapter%202/05%20Blenesi%20Dima%20Attila.pdf
Dini, F. (2006), “SAFE CITY STRATEGY”, Site Planing and Design Handbook, New York, Graw-Hill Companies, November.
Castro-Arce, K., & Vanclay, F. (2020). Transformative social innovation for sustainable rural development: An analytical framework to assist community-based initiatives. Journal of Rural Studies, 74, 45-54.‌
 
Ling, Q. Huang, L.U.H., and Wang, X. (2015). Social capital, member Participation, and Cooperative Performance: Evidence from China’s Zhejiang. International Food and Agribusiness Management Review, 18, 1, 49- 78. http://dx.doi.org/10.22004/ag.econ.197768
Moyes, D. P. Fermi, F. Henderson and G.W. (2015). The stairway to heaven? The effective use of social capital in new venture creation for a rural business, Rural Studies, 39, 11-21, https://doi.org/10.1016/j.jrurstud.2015.02.004
Murayama, H. Arami, R. Wakui, T. and Sugawara, L. (2014). Crosslevel interaction between Individual and neighborhood socioeconomic status in relation to social trust in a Japanese community. Urban Studies. 51, 13, 2770-2786. https://doi.org/10.1177/0042098013513648
Podgorskaya, S. and Schitov, S. (2021). The role and importance of social capital in rural development. In E3S Web of Conferences. Vol. 273, p. 08072. EDP Sciences.
https://doi.org/10.1051/e3sconf/202127308072
Tabrizi, M. (2017). Comparison of Modernity & Social Development between Baku & Tabriz Metropolitan Dwellers. Quarterly Journal of Social Development (Previously Human Development), 12(1), 107-126.https://doi.org/10.22055/qjsd.2017.13050
Van Rijn, F. Bolted, E. & Adekunle, A. (2015). Social capital and agricultural innovation in Sub Saharan Africa. Agricultural Systems, 108, 112-122. https://doi.org/10.1016/j.agsy.2011.12.003
Vitálišová, K. Svidroňová, M. Muthová, N. (2021). Stakeholder participation in local governance as a key to local strategy development, Cities, 118. 103363. https://doi.org/10.1016/j.cities.2021.103363
Zhou, L.E. Chan and Song, H. (2017). Social capital and entrepreneurial mobility in early-stage tourism development: A case from rural China, Tourism Management, 63, 338-350. https://doi.org/10.1016/j.tourman.2017.06.027

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 03 بهمن 1401
  • تاریخ بازنگری: 12 مهر 1402
  • تاریخ پذیرش: 22 مهر 1402

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار