تحلیل نقش نهاد خیریه‌ای امام‌علی (ع) در توسعه اقتصادی- اجتماعی نواحی روستایی شهرستان قائنات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته کارشناسی ارشد گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

2 دانشیار گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

نواحی روستایی به‌عنوان بخش بزرگی از نظام اجتماعی و اقتصادی کشور دارای اهمیت است. با این وجود، روستاها با چالش‌های متعدد توسعه‌ای مواجه است و نیازمند برنامه‌ریزی‌های توسعه‌ای همه جانبه از سوی مسئولان و متولیان مدیریت روستاها و سیاست‌گذاران می‌باشد. باید توجه داشت که در کنار نقش و تلاش‌های دولتی برای اقدامات توسعه‌ای در روستاها، نهادهای غیردولتی نیز می‌توانند به‌عنوان بازوی مؤثری در این زمینه در کنار دولت عمل کنند. بر این اساس در مناطق محروم و روستاهای دور از مرکز، نهادهای خیریه‌ای می‌توانند نقش مؤثری ایفا کنند. در این راستا، مطالعه حاضر به تحلیل نقش نهاد خیریه‌ای امام‌علی (ع)، در توسعه اقتصادی - اجتماعی نواحی روستایی شهرستان قائنات در قالب شاخص‌ها و متغیرهای سنجش فعالیت‌های نهاد مذکور در 5 روستای تحت پوشش خیریه امام‌علی (ع) شهرستان قائنات در بین 319 سرپرست خانوار با به‌کارگیری ابزار پرسشنامه پرداخته است که با توجه به کم بودن تعداد جامعه آماری، نمونه‌گیری به‌صورت تمام شماری انجام شده‌است. یافته‌های تحقیق بیانگر این است که نهاد «خیریه‌ای امام‌علی (ع)» بیشترین توجه را در بین شاخص‌های بعد اقتصادی، به شاخص افزایش مشاغل خانگی با مقدار 37/3 و کمترین توجه را در افزایش انگیزه سرمایه‌گذاری با میانگین 77/2 داشته است؛ همچنین بیشترین توجه را در بعد اجتماعی – فرهنگی در شاخص تشویق به ادامه‌تحصیل با میانگین 97/4 و کمترین توجه را در شاخص برگزاری مراسم‌های ملی - مذهبی با میانگین 33/3 داشته است. به‌طور کلی با توجه به نتایج آزمون تی تک نمونه‌ای، فعالیت‌های این نهاد خیریه‌ای تأثیر مثبت زیادی در بعد کالبدی، اجتماعی- فرهنگی و بهداشت و سلامت مددجویان روستاهای مورد مطالعه داشته است. به همین منظور توانسته بر رضایتمندی مددجویان تأثیر مطلوبی بگذارد. از طرفی در بعد اقتصادی و کارآفرینی عملکرد آن ضعیف و همراه با نارضایتی بوده است.

کلیدواژه‌ها


امیرجلالی، اکبر (1389). نقش نهادهای خیریه در فقرزدایی روستاهای ایران با تأکید بر نقش کمیته‌امداد (مطالعه موردی: روستاهای بخش کندوان شهرستان میانه). پایان نامه کارشناسیارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه تربیتمدرس، تهران.
با لوئی جامخانه، عزت‌الله، باقرزاده، رضا، طبری، مجتبی و روشن‌بخش، فاطمه (1390). مطالعه میزان توانمندی سازمان‌های مردم‌نهاد (NGO) فعال در حوزه بهزیستی استان مازندران. فراسوی مدیریت، 5 (18)، 99-123. https://ensani.ir/fa/article/367228
بلورفروش، علی، باینگانی، بهمن و فائقی، سحر (1402). تحلیل جامعه شناختی فعالیت‌ها و عملکردهای مؤسسات خیریه‌ای (اتنوگرافی نهادی یکی از مؤسسات حوزه سلامت). پژوهشنامه مطالعات وقف و امور خیریه، 1 (1)، 192 – 220. https://: doi.org 10.22108/ecs.2023.135463.1034
بهشتی، محمدباقر (1383). توسعه اقتصادی ایران. انتشارات دانشگاه تبریز.
جلالیان، حمید، خدایی، سعید و امینی قواقلو، عیوض (1396). اثرات اجرای طرح هادی بر توسعه کالبدی سکونتگاه‌های روستایی (مطالعه موردی: بخش ثمرین در شهرستان اردبیل). پژوهش و برنامه ریزی روستایی، 1 (17)، 18-1. 10.22067/jrrp.v5i4.47318 https//: doi.org/
جوانی، خدیجه، بوزرجمهری، خدیجه، شایان، حمید و قاسمی، مریم (1396). وضعیت سازمان‌های مردم‌نهاد در روستاها: فرآیند شکل‌گیری، آثار و پیامدها (منطقه مورد مطالعه روستاهای شهرستان رشت خوار). پژوهشهای روستایی، 18 (1)، 153- 164. http://doi.org/10.21859/jjr-080110
خالقی، عقیل و مجنونی توتاخانه، علی (1400). آینده پژوهی برنامه ریزی توسعه روستایی (مطالعه موردی: شهرستان ورزقان). علمی برنامه ریزی منطقهای، 42، 137- 153. 10.30495/jzpm.2021.3937 /http://dx.doi.org
خسروی پور، بهمن و اسدی، زینب (1398). نقش سازمان‌های مردم‌نهاد در توسعه پایدار روستایی. جغرافیا و روابط انسانی، 2 (2)،  83- 98. https://www.gahr.ir/article_95908_b6989c7e3c2dd08b81b7e38d2c9fcd51.pdf
دانایی، علی، ولی شریعت‌پناهی، مجید و مهدوی، مسعود (1396). تحلیل نقش شاخص‌های (اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و کالبدی) کیفیت زندگی در توسعه پایدار روستایی (مطالعه موردی: دهستان بهمئی گرمسیری، شهرستان بهمئی از توابع استان کهگیلویه و بویراحمد). جغرافیایی سرزمین، 14 (53)،  71-92. https://sarzamin.srbiau.ac.ir/article_10894.html
رحیمی‌کیا، علیرضا و افتخاری، اصغر (1392). مطالعه تطبیقی رویکرد دولت‌های هشتم و نهم جمهوری اسلامی ایران به سازمان‌های مردم‌نهاد فرهنگی و اجتماعی. پژوهشهای سیاسی جهان اسلام، 3،  27- 48. http://doi.org/10.21859/pirw-100102
سعیدی، محمدرضا (1381). موانع رشد و گسترش سازمان‌های غیردولتی در ایران. رساله دکتری دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیتمدرس.
سلطانی عربشاهی، سیمین (1383). مدیریت توسعه. تهران: انتشارات استادی.
شفیعی ثابت، ناصر و دوستی سبزی، بهزاد (1395). ارزیابی میزان رضایتمندی روستاییان از کیفیت خدمات شرکت آب و فاضلاب روستایی براساس مدل سروکوال (مطالعه موردی: سکونتگاه‌های روستایی شهرستان دلفان استان لرستان). پژوهشهای روستایی، 7 (1) ، 113-138. http://doi.org/10.22059/jrur.2016.58388
عالیان، رشدیه و درخشنده، رضا (1397). تأثیر نقش وقف و امور خیریه در اقتصاد مقاومتی. دومین کنفرانس علمی پژوهشی دستاوردهای نوین در مطالعات علوم مدیریت، حسابداری و اقتصاد ایران. https://civilica.com/doc/871019
عظیمی، حسین (1373). مدارهای توسعه نیافتگی در اقتصاد ایران. تهران: نشر نی.
قانعی‌راد، محمدامین ( 1384 ). رویکرد توسعه اجتماعی به برنامه های فقر زدایی در ایران. رفاه اجتماعی، 5 (18)، 223-262.     http://refahj.uswr.ac.ir/article-1-1939-fa.html
قدیری معصوم، مجتبی و عزمی، آیین (1389). تحولات اشتغال روستایی و بررسی عوامل مؤثر در آن. چشمانداز جغرافیایی، 5 (10)، 101-120. https://sid.ir/paper/175963/fa
کاظمی نجف‌آبادی، مصطفی و حسینی، سیدرضا (۱۳۹۸). راهبردها و راهکارهای ارتقا بخش خیریه. معرفت اقتصاد اسلامی، 15 (10)، 91- 109. https://www.sid.ir/paper/175963/fa
کاظمی نجف‌آبادی، مصطفی و حسینی، سیدرضا (1401). آسیب شناسی نهادهای خیریه در ایران با تأکید بر استخراج راهبردها و راهکارهای ارتقا بخش خیریه با به‌کارگیری تکنیک SWOT. جستارهای اقتصادی ایران، 19 (37)، 203- 233. 10.30471/iee.2020.6750.1949 http://doi.org/
گنجی، محمد، نیازی، محسن و احسانی راد، فاطمه (1394). مشارکت در امور خیریه و وقف، پیش درآمدی بر توسعه پایدار، مطالعات توسعه اجتماعی – فرهنگی، 3 (4)، 25- 45. https://sid.ir/paper/246528/fa
لطفی، بهنام (1398). مطالعه چالش‌های فراروی سمن‌های حمایتی برای مداخله در مسائل اجتماعی و بهبود وضعیت اقشار آسیب‌پذیر. فصلنامه جامعه پژوهی فرهنگی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 10 (4)، 49-76. https://doi.org/10.30465/scs.2020.4943
مرادی، ابراهیم (1394). بررسی نقش و جایگاه سازمان‌های مردم‌نهاد در توسعه روستا. اولین کنفرانس سالانه تحقیقات کشاورزی ایران، شیراز. https://civilica.com/doc/605498
موسی پور، نعمت‌الله، عیاری، لیلا و سیدکلان، سید محمد (1395). ارائه الگوی کارآمد تربیتی امور خیر در بستر نظام آموزش و پرورش. اولین همایش ملی خیر ماندگار، تهران، بنیاد خیریه راهبردی آلاء. https://civilica.com/doc/624165
مهری، بهار و فروغی، مریم (۱۳۹۷). واکاوی نقش خیریه‌ها در تولید و تداوم فقر زنانه. زن در توسعه و سیاست (پژوهش زنان)، 116 (1)، 27-49. https://doi.org/10.22059/jwdp.2018.240650.1007268
مهری، بهار و محمودیان، زینب (1402). شناسایی مدل پارادایم توسعه نوآوری در مؤسسات خیریه ایران (یک نظریه زمینه‌ای). مطالعات وقف و امور خیریه، 11 (1)، 1- 24. http://dx.doi.org/ 10.22108/ECS.2022.133009.1000
میرحسینی، زهرا، پیش دار، زهرا و بیگ محمد بالانجی، نشمیل (1402). چالش‌ها و مسائل انجام امور خیر در مناطق حاشیه‌نشین. مطالعات وقف و امور خیریه، 11 (1)، 101-120. http://dx.doi.org/ 10.22108/ecs.2022.135360.1028
Banks, N, Hulme, D, Edwards, M. (2015). NGOs, states, and donors revisited: still too close for comfort?. World Development, 66, 707-718. https://doi.org/10.1016/j.worlddev.2014.09.028
 Bowles, J, Clifford, D, Mohan, J. (2023). The place of charity in a public health service: Inequality and persistence in charitable support for NHS trusts in england. Social Science & Medicine, 322, https://doi.org/ 10.1016/j.socscimed.2023.115805
Clare, I. (2001). Witnesses with learningdisabilities. British Journal of Learning Disabilities, 29 (3), 79- 116. https://doi.org/10.1046/j.1354-4187.2001.00156.x
Das, N, Kumar, R. (2016). Role of Non-Govermental Organization in Healthcare Sector of India. Public Health Foundation of India: Delhi, 1-69. http://dx.doi.org/10.13140/rg.2.2.30420.19845
Feng, F. (2014). An Insight into NGO Challenges and the Need for Organizational Capacity Building for Malaysian NGOs. http://aasic.org/proc/aasic/article/view/11/10
Johnston, M. (1998). Fighting Systemic Corruption: Social Foundations for Institutional Reform. The European Journal of Development Research volume, 10, 85-104. https://doi.org/10.1080/09578819808426703
Liu, Y, Hu, Z, & Li, Y. (2014). Process and cause of urban-rural development transformation in the Bohai Rim Region, China. Journal of Geographical Sciences, 24, 1147-1160. http://doi.org/10.1007/s11442-014-1144-9
Mondal, A. (2000). Social capital formation: The role of NGO rural development programs in Bangladesh. Policy science. 33, 459-475. http://doi.org/ 10.1023/A:1004825609376
Nyang'au, S, Nyangosi, R, Oenga, J, Suleiman, A. (2016). Role of Non-Governmental Organizations (NGOs) in Social Development in Developing Nations. Journal of Economics and Sustainable Development, 7, 1700-2222. https://www.iiste.org/Journals/index.php/JEDS/article/view/31235/32073
Okon, U. (2014). The Role of Non-Governmental Organizations (NGOs) In Participatory and Sustainable Rural Economic Development in Nigeria. Journal of Economics and Finance,4, 22-30. http://doi.org/ 10.9790/5933-0412230
O'Sullivan, K. (2022). NGOs and development: Small is beautiful?. The Routledge Handbook on the History of Development, 234-249. https://www.taylorfrancis.com/chapters/edit/10.4324/9780429356940-23
Stević, Ž, Pamučar, D, Puška, A, & Chatterjee, P. (2019). Sustainable supplier selection in healthcare industries using a new MCDM method: Measurement of alternatives and ranking according to COmpromise solution (MARCOS). Computers & Industrial Engineering, 140, http://doi.org/ 10.1016/j.cie.2019.106231
Walters, B. B, A. Cadelina, A. Cardano, A, E. Visitacion. (1999). Community history and rural development: why some farmers participate more readily than others. Agricultural systems, 59, 193-214. https://doi.org/10.1016/S0308-521X(99)00003-7
Zhang, Y, W. Geng, Y, Shen, Y, Wang, Y-C, Dai. (2014). Edible Mushroom Cultivation for Food Security and Rural Development in China: Bio-Innovation, Technological Dissemination and Marketing, Sustainability. Sustainability, 6 (5), 2961-2973. http://doi.org/ 10.3390/su6052961