پهنه‌بندی بوم‌شناختی و تعیین الگوی فضایی کشت محصولات زراعی و باغی در سطح منطقه 3 آمایش کشور

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

2 دانشیار گروه جغرافیای انسانی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

3 دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران. ایران

4 دکتری اقتصاد، دانشکده اقتصاد و علوم‌اجتماعی، دانشگاه شهید چمران، اهواز. ایران

5 دکتری رشته ژئومورفولوژی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

6 کارشناسی ارشد مدیریت دولتی، دانشکده مدیریت، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بروجرد. بروجرد. ایران

چکیده

پهنه‌بندی بوم‌شناختی کشاورزی، فرآیندی است که یک منطقه جغرافیایی با توجه به شاخص‌های اقلیمی و زمینی به نواحی یا پهنه‌های همگن برای کشاورزی تقسیم می‌شود. درواقع، پهنه‌بندی بوم‌شناختی کشاورزی به معنی به‌کارگیری اصول بوم‌شناختی جهت مدیریت یک نظام کشاورزی پایدار است. وجود تنوع محیط جغرافیایی در یک منطقه، ضرورت پهنه‌بندی بوم‌شناختی را بیشتر نمایان می‌سازد. هدف اصلی پژوهش حاضر پهنه‌بندی بهینه بوم‌شناختی و تعیین الگوی فضایی کشت محصولات زراعی و باغی در سطح حوزه‌های آبریز منطقه 3 آمایش کشور است. نوع پژوهش حاضر، کاربردی- توسعه‌ای و روش پژوهش، توصیفی-تحلیلی است. داده‌های مربوطه از شرکت مدیریت منابع آب ایران، سازمان زمین‌شناسی کشور و سازمان هواشناسی کشور جمع‌آوری‌شده و جهت تحلیل از سیستم اطلاعات جغرافیایی و تحلیل سلسله‌مراتب استفاده شده‌است. نتایج پژوهش نشان‌ داد منطقه 3 کشور ازنظر شاخص‌های بوم‌شناختی بسیار متنوع است. این منطقه به‌لحاظ بوم‌شناختی دارای پهنه‌های مختلفی بوده و این پهنه‌ها دارای ویژگی‌های خاصی است که هرکدام را از دیگری به‌لحاظ محدودیت‌ها و فرصت‌های فعالیت‌های باغداری و زراعت مجزا می‌کند. این پهنه‌ها عبارت‌اند از "پهنه تغییر الگوی غالب کشت و سیستم آبیاری"، "پهنه تثبیت گیاهان صنعتی و باغات"، "توسعه غلات، حبوبات و باغات دیم"، "توسعه دانه‌های روغنی و باغات گرمسیری" و "توسعه اگریتوریسم و باغات ارگانیک". به‌طورکلی می‌توان چنین نتیجه‌گیری کرد که مناطقی که دارای تنوع طبیعی و محیطی زیادی هستند بهترین روش برای بهره‌برداری از منابع‌طبیعی و کاهش اثر فعالیت‌های باغداری و زراعت، تعیین پهنه‌های بوم‌شناختی و تعیین الگوی فضایی کشت است؛ به‌طوری‌که تعیین الگوهای فضایی کشت در تعیین کشت نوع محصولات غالب باغی و زراعی در هر پهنه کمک شایانی می‌کند.

کلیدواژه‌ها


برنا، رضا، شبانکاری، مهران، حلبیان، امیرحسین، علیزاده، افسانه. (1396). پهنه‌بندی آگروکلیمایی کشت مرکبات در استان خوزستان با روش فرآیند تحلیل سلسله‌مراتبی (AHP) در محیط GIS. پژوهشهای دانش زمین، 8(1)، 32-54.https://esrj.sbu.ac.ir/article_96211.html
پاکپور ربطی، احمد، جعفر زاده، علی‌اصغر، شهبازی، فرزین. و عماری، پرویز. (1392) ارزیابی اراضی مستعد برای تعدادی از محصولات کشاورزی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی در مناطقی از استان آذربایجان غربی، دانش آب و خاک.23 (1) ، ۱۷۶-۱۶۵. https://journals.tabrizu.ac.ir/article_205.html
کاظمی پشت مساری، حسین، زین‌العابدین طهماسبی سروستانی، بهنام کامکار، شعبان شتایی و سهراب صادقی(1391). پهنه‌بندی زراعی- بوم‌شناختی اراضی کشاورزی استان گلستان جهت کشت کلزا با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) و فرایند تجزیه‌وتحلیل سلسله‌مراتبی (AHP). تولید گیاهان زراعی(1)5، 123-139 . https://www.sid.ir/paper/135149/fa
سبحانی، بهروز (1396) پهنه‌بندی آگروکلیمایی کشت زعفران در استان اردبیل با استفاده از روش AHP، پژوهشهای زعفران،4(1). 72-86.https://journals.birjand.ac.ir/article_394.html
سرمدیان، فریدون و طاعتی، عباس (1392). پهنه‌بندی اگرواکولوژیکی بخشی از اراضی قزوین برای کشت گندم (.Triticum aestivum L) با استفاده از GIS و RS. اقتصاد و توسعه منطقه‌ای (دانش و توسعه)، 7(3)، 368-380.https://agry.um.ac.ir/article_34887.html
شمسی‌پور، علی‌اکبر.، فیضی، وحید. و ساعد موچشی. رامین(1391). ارزیابی توان اکولوژیک زمین در تعیین قابلیت زمین در حوزه شهری یاسوج با مدل اکولوژیک. مطالعات شهری، (2)5، ۷۲-۶۱.urbstudies.uok.ac.ir/article
صیدی شاهیوندی مسلم، خالدی شهریار، شکیبا علیرضا، میرباقری بابک(1392). پهنه‌بندی اقلیم کشاورزی ذرت دانه‌ای در استان لرستان با استفاده از تکنیک‌های سیستم اطلاعات جغرافیایی. تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، (13)29، ۲۱۴-۱۹۵.http://jgs.khu.ac.ir/article-1-1520-fa.html
کاشفی دوست، دیمن، ابراهیم‌زاده، عیسی، موسوی، میر نجف. (1400). ارزیابی توان اکولوژیکی کشاورزی با رویکرد آمایشی و توسعه منطقه‌ای مطالعه موردی: استان آذربایجان غربی. آمایش جغرافیایی فضا،(11)42، 75-89. https://gps.gu.ac.ir/article_148630.html
کاظمی، حسین (1392). پهنه‌بندی زراعی- بوم‌شناختی اراضی کشاورزی شهرستان گرگان جهت کشت جولخت بر اساس منطق بولین. تولید گیاهان زراعی، (6)1، 165-185. https://dorl.net/dor/20.1001.1.2008739.1392.6.4.10.2
کمالی، غلامعلی، ملائی، پگاه، بهیار، محمدباقر (1389). تهیه اطلس گندم دیم استان زنجان با استفاده از داده‌های اقلیمی و GIS،. آب و خاک، 24(5)، 29-43 doi: 10.22067/jsw.v0i0.5281
کمالی، غلامعلی، صدقیان پور، علی.، صداقت کردار، عبداله.، عسگری، احمد (1387). بررسی پتانسیل اقلیمی کشت گندم دیم در استان آذربایجان شرقی. آب و خاک (علوم و صنایع کشاورزی)، (22)1، ۴۶۸-۴۸۳. https://jm.um.ac.ir/article_28898.html
Aggarwal, P.K. (1993). Agro-ecological zoning using crop growth simulation models: characterization of wheat environments of India. In Systems approaches for agricultural development (pp. 1-32). Springer, Dordrecht.https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-94-011-2840-7_6
Amin, M.E.S., Mohamed, E.S., Belal, A.A., Jalhoum, M.E.M., Abdellatif, M.A., Nady, D., Ali, A.M., & Mahmoud, A.G. (2022). Developing spatial model to assess agro-ecological zones for sustainable agriculture development in MENA region: Case study Northern Western Coast, Egypt. The Egyptian Journal of Remote Sensing and Space Science, 25(1), 301-311. https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2022EJRSS..25..301A/abstract
Caldiz, D.O., Gaspari, F.J., Moreno Kiernan, A., & Struik, P.C. (2002). Agro-ecological zoning at the regional level: spatio-temporal variation in potential yield of the potato crop in the Argentinian Patagonia. Agriculture, Ecosystems and Environment, 88, 3-10. https://doi.org/10.1016/S0167-8809(01)00160-8
Department of Physical Planning. (2015). National Spatial Plan, 2015-2045 An integrated Spatial Plan for Balanced and Sustainable National Development. MINISTRY OF LANDS AND PHYSICAL PLANNING – Kenya. https://lands.go.ke/wp-content/uploads/2021/04/National-Spatial-Plan.pdf
Gajbhiye, K.S., & Mandal, C. (2000). Agro-Ecological Zones, their Soil Resource and Cropping Systems. In Status of Farm Mechanization in India (pp. 1-32). http://dx.doi.org/10.17161/randa.v25i1.14223
Harris, N., Hooper, A., & Bishop, K. (2002). Constructing the practice of 'spatial planning': a national spatial planning framework for Wales. Environment and Planning C: Government and Policy, 555-572. https://doi.org/10.1068/c17m
Mugandani, R., Wuta, M., Makarau, A., & Chipindu, B. (2012). Re-classification of agro-ecological regions of Zimbabwe in conformity with climate variability and change. African crop science journal, 20, 361-369. semanticscholar.org/paper
Patel, N. (2012). Remote Sensing and GIS Application in Agro-Ecological Zoning. In Satellite Remote Sensing and GIS Applications in Agricultural Meteorology (pp. 213-233). https://www.scribd.com/document/78475405/Paper-11
Patel, N., Mandal, U., & Pande, L. (2000). Agro-ecological zoning system. A Remote Sensing and GIS Perspective. Journal of Agrometeorology, 2(1), 1-13. https://doi.org/10.54386/jam.v2i1.358
Seo, S.N. (2014). Evaluation of the Agro-Ecological Zone methods for the study of climate change with micro farming decisions in sub-Saharan Africa. European Journal of Agronomy, 52(Part B), 157-165. https://doi.org/10.1016/j.eja.2013.09.014
Garcia-Barreda, S., Sánchez, S., Marco, P., & Serrano-Notivoli, R. (2019). Agro-climatic zoning of Spanish forests naturally producing black truffle. Agricultural and Forest Meteorology, 269-270. http://dx.doi.org/10.1016/j.agrformet.2019.02.020
Wang, Y., Chen, Y., & Peng, S. (2011). A GIS framework for changing cropping pattern under different climate conditions and irrigation availability scenarios. Water Resources Management, 25, 3073-3090. http://dx.doi.org/10.1007/s11269-011-9846-6
White, J.W. (2009). Adapting cropping patterns to climate change. In Proceedings of the 21st Annual Conference of the National Agricultural Biotechnology Council. College of Agriculture and Bioresources, University of Saskatoon, Saskatchewen. http://dx.doi.org/10.1086/661150
Yu-Jing, F., & Chih-Lung, K. (2010). Strategic Plan for National Spatial Development Summary. Baoqing Road, Taipei City 10020, Taiwan (R.O.C.): Manufacture: The Central News Agency. ndc.gov.tw/en
Zymaroieva, A., Zhukov, O., Fedonyuk, T., & Pinkin, A. (2019). Application of geographically weighted principal components analysis based on soybean yield spatial variation for agro-ecological zoning of the territory. Agronomy Research, 2460–2473.Top of Form