اثرات تنوع فعالیت‌های اقتصادی بر ارتقا ظرفیت روستاییان جهت مقابله با خشکسالی در شهرستان زنجان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه جغرافیا، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

2 دانشیار گروه جغرافیا، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

3 استادیار گروه جغرافیا، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

چکیده

تغییرات آب‌وهوایی به‌عنوان تهدیدی برای زندگی طبیعی و سیستم‌های معیشتی پدیدار شده است. تنوع معیشتی به‌عنوان یک استراتژی مؤثر برای کاهش تأثیر تغییرات آب‌وهوایی و بحران‌های طبیعی نقش حیاتی در ترویج رشد اقتصادی و کاهش فقر روستایی در کشورهای درحال‌توسعه ایفا می‌کند. این فرایند ترکیب فعالیت‌های کشاورزی و غیرکشاورزی به‌منظور ایجاد معیشت پایدار، بهبود استاندارد زندگی و کاهش آسیب‌پذیری خانوارهای روستایی می‌باشد. پژوهش حاضر باهدف تحلیل و ارزیابی نقش تنوع فعالیت‌های اقتصادی بر ظرفیت‌سازی روستاییان  در جهت مقابله و کاهش اثرات خشکسالی  با استفاده از آزمون  معادلات ساختاری آموس  پرداخته است.  نتایج حاصل از آزمون بیانگر آن است که رابطه قوی و معناداری بین تنوع فعالیت‌های اقتصادی و ارتقا ظرفیت‌های روستاییان در منطقه موردمطالعه وجود دارد. بررسی وضعیت برازش مدل نهایی نقش تنوع فعالیت‌های اقتصادی بر ظرفیت‌های مناطق روستایی نشان می‌دهد مدل برازش شده از اعتبار و دقت لازم برخوردار بوده و توانسته است این رابطه را تبیین نماید. در میان متغیرهای وابسته پژوهش، نقش فعالیت‌های بخش کشاورزی بر شاخص محیطی و نهادی با سطح معنی‌داری 128/0 و 154/0 معنادار نبوده است. به عبارتی دیگر، از نظر خانوارهای روستایی موردمطالعه فعالیت در بخش کشاورزی در ظرفیت فردی و نهادی  نقشی نداشته است. بر عکس شاخص مذکور نتایج نشان می‌دهد اثرگذاری دیگر متغیرها بر شاخص‌های موجود از جمله ظرفیت اقتصادی، اجتماعی و محیطی  معنادار بوده است.

کلیدواژه‌ها


قاسمی، مریم، و جوان جعفر (1393). تبیین رابطه تنوع بخشی فعالیت‌های اقتصادی و توسعه پایدار روستایی(مطالعه موردی:شهرستان مشهد). پژوهش‌های روستایی، 5(2)، 262-237.  Doi:10.22059/JRUR.2014.52470
افتخاری، عبدالرضا رکن الدین، موسوی، سید محمد، پور طاهری، مهدی، و فرج زاده، منوچهر (1393). تحلیل نقش تنوع معیشتی در تاب آوری خانوارهای روستایی در شرایط خشکسالی(مطالعه موردی مناطق در معرض خشکسالی استان اصفهان). پژوهش‌های روستایی، 5(3)، 662-639. Doi:10.22059/JRUR.2014.53186
سازمان هواشناسی استان زنجان (1397). گزارش هواشناسی.
سبحانی، بهروز، محمدی، مسیح الله، و تیموری، مریم (1396). پیش بینی وضعیت خشکسالی های استان زنجان طی دوره 2050-2011 با استفاده از خروجی مدل ریز مقیاس نمایی اماری. مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، 8(28)، 59-41. Magiran.com/p1921414
عبدی، پرویز (1385). بررسی تغییرات اقلیمی در حوزه آبخیز داری قزل اوزن در محدوده استان زنجان و تأثیر آن بر منابع آب منطقه، سپهر، 14(53)،53-39doi:20.1001.1.25883860.1384.14.53.7.4
فرجی، عبدالله، و شیری، سوسن (1397). پهنه بندی خشکسالی های استان زنجان با  طی دهه‌های اخیر، با استفاده از شاخص  SPI، اولین همایش اندیشه‌ها و فناوری‌های نوینhttps://civilica.com/doc/679523.
Allison, E. (2005). Potential applications of a 'sustainable livelihoods approach'to management and policy development for European inshore fisheries, The University of Hull, Scarborough Campus, UK ISDN: 978-1-4092-5410-2
Amare, M., Jensen, N.D., Shiferaw,B., & Cisse, J., D. (2018). Rainfall shocks and agricultural productivity, implication for rural household consumption. Agricultural Systems.166, 79-80.  https://doi.org/10.1016/j.agsy.2018.07.014
Asian Development Bank (2011). Can Skill Diversification Improve Welfare in Rural
Areas? Evidence from the Rural Skills Development Project in Bhutan, Natalie Chun and
Makiko Watanabe
, No. 260, ADB Economics Working Paper Series.
Assan, J. (2014). Livelihood Diversification and Sustainability of Rural Non-Farm Enterprises in Ghana, Journal of Management and Sustainability. 4(4), 1-12. DOI: 10.5539/jms.v4n4p1
Barrett C.B., Reardon T. and Webb, P.)2001). Non-farm income diversification and household livelihood strategies in rural Africa: concepts, dynamics, and policy implications. Food Policy,26(4),315–319. https://doi.org/10.1016/S0306-9192(01)00014-8
Bhandari, H., Pandey, S., Sharan, R., Naik, D., Hiwray, I., Taunk, S.K. and Sastri, A.S.R.A.S (2007). Economic costs of drought and rice farmers' drought-coping mechanisms ineastern India. In: Pandey, S., Bhandari, H., Hardy, B. (Eds.), Economic Costs of Drought and Rice Farmers' Coping Mechanisms: A Cross-CountryComparative Analysis. International Rice Research Institute, Manila, the Philippines
Birthal, P. S., and Hazrana, J. (2019). Crop diversification and resilience of agriculturetoclimaticshocks: Evidence from India. Agricultural Systems, 173,345–354, https://doi.org/10.1016/j.agsy.2019.03.005
Brown, C. and Lall, U. (2006). Water and economic development: The role of variability and a framework for resilience. In Natural Resources Forum. Blackwell Publishing, 30(4), 306-317. DOI: 10.1111/j.1477-8947.2006.00118.x
Brown, C., Meeks, R., and Ghile, Y. (2013). Is water security necessary? An empirical analysis of the effects of climate hazards on national-level economic growth. Philos Trans A Math Phys Eng Sci, 371, 20120416. http://dx.doi.org/10.1098/rsta.2012.0416
Carter, M., De Janvry, A., Sadoulet, E. and Sarris, A. (2014). Index-based weather insurance for developing countries: A review of evidence and a set of propositions for upscaling. In: Background Document for the Workshop “Microfinance ProductsforWeather Risk Management in Developing Countries: StateoftheArtsandPerspectives”, Paris.
Chambers J.K. (1995). Sociolinguistic theory. New York: Blackwell.
Davis B., Di Giuseppe, S., and Zezza, A. (2014). Income diversification patterns in rural sub-Saharan Africa: reassessing the evidence. Washington: The World Bank.
Ellis, F. (2000). The determinants of rural livelihood diversification in developing countries. Journal of Agricultural Economics, 51(2):289–302.  https://doi.org/10.1111/j.1477-9552.2000.tb01229.x
EM-DAT: The CRED/OFDA International Disaster Database. Available online: http://www.emdat.be/ (accessed on 20 January 2020).
Gebru, G.W. and Beyene, F. (2012). Rural household livelihood strategies in drought-prone areas: a case of Gulomekeda District, eastern zone of Tigray National Regional State, Ethiopia. Journal of Development and Agricultural Economics, 4(6), 158–168. DOI: 10.5897/JDAE12.026
Grey, D. and Sadoff, C. (2006). Water for Growth and Development. A Theme Document of the Fourth World Water Forum; the World Bank: Washington, DC, USA. DOI: 10.2166/wp.2007.021
Kassie, G.W. and Aye, G. (2017).  The Nexus between livelihood diversification and farmland management strategies in rural Ethiopia. Cogent Economics & Finance, 5(1).1275087 https://doi.org/10.1080/23322039.2016.1275087
Khatuna, D. and Roy, B. C. (2016). Rural Livelihood Diversification in West Bengal: Nature and Extent. Agricultural Economics Research Review, 29, 183-190. DOI: 10.5958/0974-0279.2016.00046.X
 Lemi, A. (2005). The Dynamics of Livelihood Diversification in Ethiopia Revisited: Evidence from Panel Data, University of Massachusetts Boston - Department of Economics. http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.817104
Erasdo, L. (2006). Income diversification in zimbadwe: welfaer
implications from urban and rural areas, World Bank Policy Research Working Paper
3964. DOI: 10.1596/1813-9450-3964
Loayza, N.V., Olaberria, E., Rigolini, J. and Christiaensen, L. (2012). Natural disasters and growth: Going beyond the averages. World Development, 40(7), 1317-1336. https://doi.org/10.1016/j.worlddev.2012.03.002
Loison, A.S. (2015). Rural livelihood diversification in sub-Saharan Africa: a literature review. The Journal of Development Studies, 51(9), 1125–38. https://doi.org/10.1080/00220388.2015.1046445
Mphande, F. A. (2016). Infectious diseases and rural livelihood systems in an Ecuadorian Agro socio ecosystem. Workshop 2, the Sustainability of Small-Scale Farming, 195-201. Retrieved from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7422510
Raddatz, C. (2007). Are External Shocks Responsible for the Instability of Output in Low-Income Countries? Journal of Development Economics, 84(1), 155-187. https://doi.org/10.1016/j.jdeveco.2006.11.001
Ritchie, H. and Roser, M. (2020). Natural Disasters. Published online at OurWorldInData.org. 2020. Available online: https://ourworldindata.org/natural-disasters  (accessed on 21 October 2020).
Shabnam, N. (2014). Natural disasters and economic growth: A review. International Journal of Disaster Risk Science, 5, 157–163. DOI:10.1007/s13753-014-0022-5
 Udoh, N. and Nwibo, S. (2017). Socio-Economic Determinants of Rural Non-Farm Households Income Diversification in Southeast Nigeria. International Research Journal of Finance and Economics, 164. DOI: 10.4314/jae.v23i2.12
Wang, l., Zhand, Y., Yang, Y., Yang, Q., Kush, J., Xu, Y. and Xu, L. (2016). Assessment of sustainable livelihoods of different farmers in hilly red soil erodion of southern China.
Ecological Indicators. 64, 123-131. https://dx.doi.org/10.1016/j.ecolind.2015.12.0361