تحلیل تاب آوری مناطق روستایی دربرابر مخاطرات طبیعی (مطالعه موردی: شهرستان گلپایگان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، واحد یادگار امام خمینی (ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 دانشیار گروه برنامه ریزی روستایی، واحد یادگار امام خمینی (ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3 استادیار گروه آب و هواشناسی، واحد یادگار امام خمینی (ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

4 دانشیارگروه برنامه ریزی محیطی، واحد یادگار امام خمینی (ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

5 استادیار گروه ژئومورفولوژی، واحد یادگار امام خمینی (ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

مناطق روستایی امروزه با مشکلات و معضلات فراوانی روبرو است که یکی از این مشکلات مخاطرات طبیعی است که در روستاها به طور ناگهانی رخ می‌دهد. چگونگی برخورد با این مخاطرات موجب شده تا امروزه بحث تاب‌آوری دربرابر مخاطرات در جوامع مورد توجه بسیاری قرار گیرد. بنابراین هدف این پژوهش بررسی میزان تاب آوری مناطق روستایی دربرابر مخاطرات طبیعی در شهرستان گلپایگان است. پژوهش حاضر به لحاظ هدف کاربردی-توسعه‌ای و به لحاظ روش انجام کار، توصیفی- تحلیلی است. در فرآیند پژوهش، ابتدا مبانی نظری تاب آوری و سوابق مطالعاتی آن موردمطالعه قرار گرفت. جامعه آماری پژوهش را سرپرستان خانوار روستایی شهرستان گلپایگان تشکیل می‌دهند که براساس سرشماری سال 1395 برابر با 15235 نفر برابر با 5451 خانوار بوده است. برای انتخاب حجم نمونه از فرمول کوکران استفاده شده است که به وسیله آن تعداد 379 نفر به عنوان حجم نمونه به صورت تصادفی انتخاب شد. جهت تجزیه و تحلیل داده‌های پژوهش از آزمون تی تک نمونه‌ای و تحلیل رگرسیون خطی استفاده شده است. نتایج آزمون تی تک نمونه‌ای نشان داد که تاب‌آوری اجتماعی با میانگین 831/2 در وضعیت نامطلوب، تاب‌آوری اقتصادی با میانگین 779/2 در وضعیت نامطلوب، تاب-آوری کالبدی- محیطی با میانگین 109/3 در وضعیت مطلوب و تاب‌آوری نهادی با میانگین 101/3 در وضعیت مطلوب قرار دارد. همچنین نتایج تحلیل رگرسیون خطی نشان داد که مخاطرات طبیعی بیشترین تاثیر را با مقدار ضریب بتای 476/0 بر شاخص اقتصادی داشته است و کم‌ترین تاثیر را با مقدار بتای 187/0 بر شاخص نهادی داشته است. همچنین مخاطرات طبیعی بر شاخص اجتماعی با ضریب بتای347/0 و شاخص کالبدی- محیطی با ضریب بتای 299/0 نیز تاثیر گذار بوده است.

کلیدواژه‌ها


بذرافشان، جواد؛ طولابی نژاد، مهرشاد و طولابی نژاد، میثم. (1397). تحلیل فضایی تفاوت‌های تاب‌آوری در نواحی شهری و روستایی در برابر مخاطرات طبیعی مورد مطالعه: شهرستان پلدختر، فصلنامه پژوهش‌های روستایی، دوره 9، شماره 1، صص 116-135.
برقی، حمید؛ هاشمی، صدیقه و جعفری، نسرین. (1396). سنجش تاب‌آوری محیطی روستاهای در معرض خطر زلزله مطالعه موردی دهستان معجزات در شهرستان زنجان، مجله پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، سال 6، شماره 1(17)، صص 81-97.
بسطامی‌نیا، امیر؛ رضایی، محمدرضا و سرائی، محمدحسین. (1395). تبیین و تحلیل مفهوم تاب‌آوری و شاخص‌ها و چارچوب‌های آن در سوانح طبیعی، فصلنامه‌ی دانش پیشگیری و مدیریت بحران، دوره 6، شماره 1، صص 32-46.
حاتمی نژاد، حسین؛ فرهادی خواه، حسین؛ آروین، محمود و رحیم پور، نگار. (1396). بررسی ابعاد مؤثر بر تاب‌آوری شهری با استفاده از مدل ساختاری تفسیری مطالعه موردی شهراهواز، فصلنامه دانش پیشگیری و مدیریت بحران، دوره 7، شماره 1، صص 35-45.
حاجی زاده، فاضل و ایستگلدی، مصطفی. (1397). تحلیلی بر تاب‌آوری سکونتگاه‌های روستایی با تاکید بر زلزله مطالعه موردی دهستان حومه شهرستان لامرد، مجله مدیریت مخاطرات محیطی، دوره 5، شماره 1، صص 67-83.
حسینی، زهرا و فدائی نژاد، سمیه. (1400). بازشناسی مفهوم تاب‌آوری در حفاظت و توسعه یکپارچه روستایی؛ مطالعه موردی: روستای تاریخی مزار خراسان رضوی، مجله مسکن و محیط روستا، شماره 175، صص 19-34.
حیدری، مهدی. (1395). پهنه‌بندی کیفی آب گلپایگان براساس شاخص NSFWQI با سامانه GIS، پایان نامه کارشناسی ارشد، موسسه آموزش عالی لقمان حکیم گلستان، گروه مهندسی آب، رشته سازه‌های آبی، گرگان.
دانشوری نسب، عبدالحسین؛ مقصودی، سوده و صالحی، مریم. (1400). رابطه حمایت اجتماعی با تاب‌آوری اجتماعی زنــان آسیب دیده از سیل (مورد مطالعه: شهرستان دلگان)، مجله مطالعات اجتماعی روان شناختی زنان، سال 19، شماره 2، صص 7-50.
سلیمی، مینو؛ نادری، احمد و نصرتی، روح‌الله. (1400). مطالعه تاب‌آوری جامعه روستایی در برابر زلزله (مطالعه موردی: مجتمع روستایی کوییک سرپل ذهاب)، مجله مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دوره 10، شماره 3، صص 831-886.
سیداخلاقی، سیدجعفر و طالشی، مصطفی. (1400). سنجش تاب‌آوری روستایی حوزه آبخیز حبله رود در شرایط خشکسالی، مجله مهندسی و مدیریت آبخیز، شماره 1، صص 137-151.
صادقلو، طاهره و سجاسی قیداری، حمدالله. (1393). بررسی رابطه زیست پذیری سکونتگاه‌های روستایی بر تاب‌آوری روستاییان در برابر مخاطرات طبیعی نواحی روستایی دهستان مراوه تپه و پالیزان، مجله مدیریت بحران، شماره 6، صص 37-44.
صلاحی اصفهانی، گیتی. (1400). تاب‌آوری اجتماعی-اقتصادی روستاهای حوزه آبخیز سامان (استان مرکزی) در برابر نوسانات آب، مجله جغرافیا، سال 19، شماره 68، صص 185-204.
طیب‌نیا، سیدهادی و ابراهیمی پور، فائزه. (1400). تحلیل مکانی تاب‌آوری نواحی روستایی در برابر زلزله (مورد مطالعه: دهستان دولت‌آباد در شهرستان جیرفت)، مجله روستا و توسعه پایدار فضا، دوره 2، شماره 1، صص 59-80.
فیروزنیا، قدیر؛ نصرت، نسرین و قادری، رضا. (1400). ارزیابی تاب‌آوری روستاهای دهستان باروق، میاندوآب، در زمان مسدود شدن جاده‌های ارتباطی بر اثر بارش برف، مجله برنامه‌ریزی توسعه کالبدی، سال 6، شماره 2، صص 73-89.
قانعی، سمیرا؛ خطیبی، سیدمحمدرضا و طبیبیان، منوچهر. (1400). نقش بافت ارگانیک روستایی در ارتقای تاب‌آوری و پایداری روستاها نمونه موردی مطالعه روستاهای رجایی دشت و فلار استان قزوین، مجله جغرافیا و برنامه‌ریزی منطقه‌ای، سال 11، شماره 2، صص 343-361.
کاظمی، داود و عندلیب، علیرضا. (1396). ارزیابی مولفه‌های مؤثر تاب‌آوری اجتماعی سکونتگاه‌های روستایی در شرایط بحرانی، مجله مسکن و محیط روستا، شماره 158، صص 131-145.
محمدی، سعدی. (1400). تحلیل و سنجش ارتباط تنوع بخشی اقتصادی با تغییرات سطح تاب‌آوری نواحی روستایی. مطالعه‌ی موردی: شهرستان‌های مریوان و سروآباد استان کردستان، مجله آمایش جغرافیایی فضا، سال 15، شماره 39، صص 23-34.
محمودی، سمیرا و حسنی طالش، محسن. (1400). تاب‌آوری‌معیشتی‌خانوارهای‌روستایی‌باتأکیدبرکشاورزی‌پایدار مورد: دهستان‌خطبه سرا، شهرستان‌تالش، مجله جغرافیا و توسعه، شماره 63، صص 119-146.
مرکزآمار ایران. (1395). سرشماری عمومی نفوس و مسکن استان اصفهان.
ملکان، احمد؛ دادورخانی، فضیله و دربان آستانه، علیرضا. (1400). مدیریت خشکسالی در نواحی روستایی با تأکید بر رویکرد تاب‌آوری (مورد مطالعه: شهرستان کنگاور)، مجله پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره 53، شماره 2، صص 717-732.
نصرالهی، اعظم؛ مؤمنی، مهدی؛ صابری، حمید و احمدی، فرشته. (1400). ارزیابی تاب‌آوری و مؤلفه‌های آن در برابر مخاطرات طبیعی مطالعه موردی: شهر ایلام، مجله شهرپایدار، دوره 4، شماره 1، صص 105-123.
Badzaban,F., Rezaei Moghaddam, K., and Fatemi, M. (2021). Analysing the individual entrepreneurial resilience of rural women, Journal of Global Entrepreneurship Research, pp.1-24. https://doi.org/10.1007/s40497-021-00290-1.
Contreras, D.; Blaschke, T.; & Hodgson, M. (2017). “Lack of spatial resilience in a recovery process: case L’Aquila, Italy”, Technological forecasting and
Social Change, Vol 121, pp: 76-88. https://doi.org/10.1016/j.techfore.2016.12.010.
Ge, Y., Dou, W., Wang, X., Chen, Y., Zhang, Z. (2021). Identifying urban–rural diferences in social vulnerability to natural hazards: a case study of China, Natural Hazards, pp.1-23. https://doi.org/10.1007/s11069-021-04792-9.
Kaisu, K., Hanna-Mari, H., and Marko, N. (2020). This is a self-archived version of an original artcle. This version may differ from the original in paginaton and typographic details, Community Development Journal, Early online. Pp.1-20.https://doi.org/10.1093/cdj/bsab012.
Kim, H., and River, M. (2021). Rural Prospects for Resilience: Planning Sustainable Livelihoods and Coping with Flood Hazards along the U.S. Mississippi River, SOCIETY & NATURAL RESOURCES, PP.1-20.
Li,Y., Song, Ch., and Huang, H. (2021). Rural Resilience in China and Key Restriction Factor Detection, Sustainability Journal,Vol. 13, pp.1-16.
Lincoln, NZ. (2021). AGRIFOOD TOURISM, RURAL RESILIENCE, AND RECOVERY IN A POSTDISASTER CONTEXT: INSIGHTS AND EVIDENCE FROM KAIKŌURA-HURUNUI, NEW ZEALAND, Tourism Analysis, Vol. 26, pp. 135–149.
Marchese, D.; Reynolds, E.; Bates, M.; Morgan, H.; Clark, S.; & Linkov, I. (2018). “Resilience and Sustainability: Similarities and differences in environmental management applications”, Science of the total Environment, pp: 613-614. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2017.09.086.
Meerow, S., Newell, J. P., & Stults, M. (2016). De fining urban resilience: A review. Landscape and Urban Planning, 147, 38-49.
Ngwaru, F., and Niboye,E.P. (2021). Local Resilience to Natural Hazards in Zimbabwe: Experiences from Mhondoro-Ngezi Rural Communities, Tanzania Journal of Development Studies, Vol. 18, No. 1, PP. 116-132.
Rochman,G.P., Indranto, I., and Agustina,I.H. (2021). Rural Agri-Food Industry Resilience in Indonesia, IOP Conference Series: Earth and Environmental Science, PP.1-7. doi:10.1088/1755-1315/830/1/012063.
Sim, T., Han,Z., Guo,Ch., Lau,J., and Su, G. (2021). Disaster preparedness, perceived community resilience, and place of rural villages in northwest China, Natural Hazards Journal, pp.1-17. https://doi.org/10.1007/s11069-021-04712-x.
Sung,Ch. H. and Liaw, Sh. Ch. (2021). Using Spatial Pattern Analysis to Explore the Relationship between Vulnerability and Resilience to Natural Hazards, Environ. Res. Public Health, 18, 5634, pp.1-16. https:// doi.org/10.3390/ijerph18115634.