تحلیل عوامل موثربر معیشت پایدار خانوارهای روستایی (مطالعه موردی: بخش کشاورزی دهستان رستاق در شهرستان خلیل‌آباد)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه جغرافیا، دانشکده جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

2 دانشیار گروه جغرافیا، دانشکده جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

چکیده

اقتصاد روستایی به عنوان یکی از وجوه بسیار اساسی موجودیت روستا، از دیرباز با کشاورزی و فعالیت‌های زراعی عجین بوده است؛ به گونه‌ای که، بخش کشاورزی از نظر اشتغال خانوارها و درآمدزایی برای آنان بسیار اهمیت دارد. از این رو، می تواند نقش مهمی در کاهش فقر و به خصوص تقویت معیشت پایدار روستایی ایفا کند. هدف این پژوهش، بررسی و تحلیل عوامل موثربر معیشت پایدار خانوارهای روستایی در دهستان رستاق از توابع شهرستان خلیل آباد است که به لحاظ روش توصیفی – تحلیلی انجام شده است. بدین منظور ابتدا ضمن مطالعات اسنادی و میدانی، طیف گسترده‌ای از شاخص‌ها تعیین گردید. سپس، جمع‌آوری داده‌ها براساس شاخص‌های انتخابی و با استفاده از پرسش‌نامه خانوار انجام شده است. در این راستا نقش بخش کشاورزی در 337 خانوار ساکن در روستاهای دهستان رستاق مورد بررسی قرار گرفت. روایی پرسش‌نامه توسط متخصصین مورد بررسی قرار گرفت که ضریب اعتبار پرسشنامه نیز ، برابر با 85/0 به دست آمده است. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها و نیز تحلیل‌های آماری و فضایی از مدل‌های وزنی انتروپی شانون و کوپراس و نرم افزار Spss استفاده شده است. نتایج نشان داد در بین ابعاد مورد مطالعه، بعد اقتصادی(144/15) و بعد اجتماعی با میانگین(102/12) رتبه‌های اول و دوم را در بهبود معیشت پایدار به خود اختصاص داده‌اند. با استفاده از مدل کوپراس، در بین روستاهای مورد مطالعه روستای نقاب با درجه اهمیت(100) نسبت به سایر روستاها از سطح معیشت‌پایدار بهتری برخوردار بوده است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که، با اطمینان 99 درصد می‌توان گفت که میزان عوامل موثر بر معیشت پایدار خانوارهای روستایی در این ابعاد (اقتصادی، اجتماعی، فیزیکی، انسانی و محیطی) در روستاهای محدوده مورد مطالعه متفاوت است.

کلیدواژه‌ها


اصغری لفمجانی، صادق، و ایزدی، علی (1396). واکاوی نقش محصولات استراتژیک در معیشت پایدار روستایی (مطالعه موردی: تولید زعفران در دهستان رشتخوار)، زراعت و فناوری زعفران، 5(3). 293-373. https://doi.org/10.22048/jsat.2017.46917.1135
بذرافشان، جواد، طولابی‌نژاد، مهرشاد و حملی، نجمه (1398). بررسی عوامل و محرک‌های تغییرالگوی معیشت‌روستاهای مناطق مرزی (مورد مطالعه: دهستان مینان، شهرستان سرباز)، تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 18(49). 150-127. http://dx.doi.org/10.29252/jgs.18.49.127
بریمانی، فرامرز، راستی، هادی، رئیسی، اسلام، و محمدزاده، مسعود (1395). تحلیل عوامل جغرافیایی مؤثر بر معیشت خانوار در سکونتگاه‌های روستایی (مطالعه موردی: شهرستان قصر قند)، جغرافیا و آمایش شهری-منطقه‌ای، 6(18). 96-85. https://doi.org/10.22111/gaij.2016.2370
بسحاق، محمدرضا (1390). تحلیلی بر توسعه روستایی با تاکید بر بخش کشاورزی شهرستان ازنا، پایان نامه کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه اصفهان.
پایدار، ابوذر، طولابی‌نژاد، مهرشاد و بامری، زبیده (1398). احیای معیشت‌پایدار روستاهای سنتی از طریق توسعه گردشگری (موردشناسی: دهستان ناهوک، شهرستان سراوان)، جغرافیا و آمایش شهریمنطقه‌ای، 9(32). 78-59. https://doi.org/10.22111/gaij.2019.4961
جمعه‌پور، محمود، و احمدی، شکوفه (1390). تاثیرگردشگری بر معیشت‌پایدار روستایی (مطالعه موردی: روستای برغان، شهرستان ساوجبلاغ)، پژوهش‌های روستایی، 4(1). 63-33. https://jrur.ut.ac.ir/article_22749.html
حاجی، لطیف، چیذری، محمد، و چوبچیان، شهلا (1395). تحلیل ساختاری مولفه‌های مؤثر بر توسعه پایدار تعاونی‌های تولید کشاورزی در مناطق روستایی شهرستان نقده، پژوهش‌های روستایی، 7(25). 216-195. https://doi.org/10.22059/jrur.2016.58392
رومیانی، احمد، سجاسی قیداری، حمدالله، شایان، حمید، و سنایی مقدم، سروش (1396). نیازمندی‌های روستاییان برای دستیابی به معیشت‌پایدار، پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، 6(1). 203-183 https://www.magiran.com/paper/1784687 .
ریگی، مسعود، بارانی، حسین، سپهری، عادل، عابدی سروستانی، احمد، و پهلوانی، مصیب (1398). شناسایی عدم قطعیت‌ها، پیشران‌ها و راهبردهای پایداری معیشت وابسته به مرتع‌داری در جوامع روستایی (مطالعه موردی: مراتع ایران تورانی سیستان و بلوچستان)، جغرافیا و توسعه، 56(1). 118-91. https://doi.org/10.22111/gdij.2019.4894
سجاسی قیداری، حمدالله، صادقلو، طاهره، و پالوج، مهدی (1392). اولویت‌بندی راهبردهای توسعه معیشت‌پایدار روستایی با مدل ترکیبی سوات تاپسیس فازی (مطالعه موردی: شهرستان خدابنده)، روستا و توسعه، 16(2). 110-85. https://doi.org/10.30490/rvt.2018.59284
شانازی، کاروان، و اعظمی، موسی (1396). اثرات تالاب زریوار مریوان بر معیشت‌پایدار خانوارهای روستایی، علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، 13(2). 249-235. https://dorl.net/dor/20.1001.1.20081758.1396.13.2.14.4
شاهرخی ساردو، صالح، میرزایی، شهاب، محمودی برام، موسی، و حسن‌پور، بهروز (1394). سنجش درجه توسعه کشاورزی (زیربخش زراعت) مناطق روستایی مطالعه موردی: دهستان دشت روم شهرستان بویر احمد، پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، 4(12)، 94-77. https://www.sid.ir/paper/236512/fa
شایان، محسن، قنبری، سیروس، و بذرافشان، جواد (1397). سطح‌بندی و تحلیل وضعیت پایداری در سکونتگاه‌های روستایی مطالعه موردیشهرستان زرین دشت، جغرافیا و آمایش شهری-منطقه‌ای، 8(26)، 196-179. https://doi.org/10.22111/gaij.2018.3633
طایی، بطول (1392). تحلیل اثرات فعالیت کشاورزی در توسعه روستایی شهرستان سمیرم، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و  برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه خوارزمی.
عزمی، آئیژ، میرزایی قلعه، فرزاد، و شمسی، رقیه (1392). چالش‌ها و مشکلات بخش کشاورزی و نقش آن در مهاجرت از روستا به شهر (مطالعه موردی: دهستان شیرز شهرستان هرسین)، برنامه‌ریزی و آمایش فضا، 17(2). 70-55. http://hsmsp.modares.ac.ir/article-21-6005-fa.html
عزیزپور، فرهاد و امیری، فاطمه (1397). ارزشیابی اثرات اجرای سیاست اسکان مجدد در نواحی روستایی مبتنی بر رهیافت معیشت پایدار (مطالعه موردی: بخش مرکزی شهرستان اوج)، جغرافیا و محیط طبیعی، 26(1)، 150-133. https://doi.org/10.22067/geo.v7i2.64560
عنابستانی، علی‌اکبر، و جوانشیری، مهدی (1393). عوامل مؤثر بر مکان‌یابی کاربری اراضی در طرح‌های هادی روستایی، اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 3(7). 54-35. http://serd.khu.ac.ir/article-1-1951-fa.html
فدایی، عبدالمجید، و زاهدی، محمدرضا (1385). مقایسه وضعیت شاخص‌های سلامت در یک روستای پایلوت طرح نیازهای اساسی توسعه (bdn) استان چهارمحال بختیاری، دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد، 8(1)، 19-13. https://www.sid.ir/paper/58422/fa
کریم، محمد حسین، صفدری نهاد، محمود، و امجدی‌پور، مسعود (1393)، توسعه کشاورزی و اقتصاد مقاومتی، جایگزین نفت، سیاست‌های راهبردی و کلان، 2(6). 127-103. https://www.jmsp.ir/article_7371.html
محمدی، سعدی، مرادی، اسکندر، و رشیدی، زیبنده (1396). اثرات گردشگری بر معیشت‌پایدار خانوارهای روستایی، از دید جامعه میزبان، مطالعه موردی: بخش اورامان (شهرستان سروآباد)، انجمن جغرافیای ایران، 15(52). 136-121. https://civilica.com/doc/691505
مهدوی، مسعود، و شمسی الدینی، علی (1392). تحلیلی بر نقش توانمندی‌های محیطی در توسعه پایدار نواحی روستایی (مورد مطالعه: بخش مرکزی شهرستان رستم)، جغرافیایی سرزمین، 10(39). 36-19. https://sarzamin.srbiau.ac.ir/article_6143.html
هادی‌زاده بزاز، مریم، بوزرجمهری، خدیجه، شایان، حمید، و نوغانی دخت بهمنی، محسن (1394). ارزیابی عملکرد تعاونی‌های تولید روستایی با رویکرد توسعه کشاورزی مطالعه موردی: شهرستان نیشابور، پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، 4(10). 125-111. https://civilica.com/doc/663872
Aremu, Y. S. (2014). Role of Agriculture in Economic Growth and Development: Nigeria Perspective. Munich Personal RePEc Archive (MPRA), 5 (6), 1-22. https://mpra.ub.uni-muenchen.de/id/eprint/55536
Byrd, E., Bosley, H. and Dronberger, M. (2009). Comparisons of stakeholder perceptions of Carolina tourism impacts in rural eastern North. Tourism Management, 30 (1), 693-703. https://doi.org/10.1016/j.tourman.2008.10.021
Carney, D. (1998). Implementing the sustainable rural livelihoods Approach. In D. Carney (Ed), Sustainable rural livelihoods.
Chambers, R., and Conway, G. (1992). Sustainable rural livelihoods: practical concepts for the 21st century. IDS Discussion Paper 296, Brighton: Institute of Development Studies (UK).
Darden, P., Roland, R., Allison, G., and Allen, C. (2002). Sustainable livelihood approaches – from the framework to the field. Supporting Livelihoods - Evolving Institutions, University of Bradford.
DFID (1999). Sustainable livelihoods guidance sheets. London, UK: DFID.
FAO and ILO. (2009). The Live hood assessment tool-kit. Rome and Geneva: Food and Agriculture Organization of the United Nations, and International Labour Organization, Department for International Development, London
Jun, H., and Xiang, H. (2011). Development of Circular Economy Is A Fundamental Way to Achieve Agriculture Sustainable Development in China, Published by Elsevier Ltd. Selection and peer-review under responsibility of RIUDS. Energy Procedia, 5(11), 1530-1534. https://doi.org/10.1016/j.egypro.2011.03.262
Liu, Z., and Liu, L. (2016). Characteristics and driving factors of rural livelihood transition in the east coastal region of China: A case study of suburban Shanghai.Journal of Rural Studies, 43 (1). 145–158. https://doi.org/10.1016/j.jrurstud.2015.12.008
Loison, S. A. (2015). Rural livelihood diversification in Sub-Saharan Africa: A literature review rural livelihood diversification in Sub-Saharan Africa: A literature review. The Journal of Development Studies, 51(9): 1125- 1138. https://doi.org/10.1080/00220388.2015.1046445
Losch, B., Magrin, G., and Imbernon, J. (2013). A new emerging rural world: An overview of rural change in Africa. Montpellier. CIRAD. https://agritrop.cirad.fr/569608/
Mkuna, E., Baiyegunhi, L., and Adamus, W. (2020). Sustainable livelihood alternatives among Nile perch (Lates niloticus) fishers in Lake Victoria Tanzania: analytical hierarchy process (AHP) approach. Journal of Economic Structures, 9(1), 1-18. https://doi.org/10.1186/s40008-020-00206-4
Phillips, J. L. and Potter, R. B. (2003). Social dynamics of "Foreign-Born" and "Young" returning nationals.
Scoones, I (1998). Sustainable rural livelihoods: A framework for analysis (No. IDS Working Paper (72). Brighton. IDS. https://www.staff.ncl.ac.uk/david.harvey/AEF806/Sconnes1998.pdf
Scoones, I. (2009). Livelihoods perspectives and rural development. The Journal of Peasant Studies, 36(2): 171- 196. https://doi.org/10.1080/03066150902820503
Shen, F. (2009), Tourism and Sustainable Livelihoods Approach: Application within the Chinese context, Ph.D. thesis, Lincoln university.
Straka, J. and Tuzova, R. (2016). Factors Affecting Development of Rural Areas in the Czech Republic: A Literature Review. procedia social and Behavioral Scinceses, 10 (11), 496-505. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2016.05.525
Tang, Q., Bennett, S.J., Xu, Y., and Li, Y. (2013). Agricultural practices and sustainable livelihood: Rural transformation within the Loees Plateau, China. Applied Geography, 41(1), 15-23. https://doi.org/10.1016/j.apgeog.2013.03.007
Walelign. S. Z, Pouliot. M, Larsen. H. O, and Smith-Hall. C. (2016). Combining Household Income and Asset Data to Identify Livelihood Strategies and Their Dynamics, Journal of Development Studies, 53(6): 769-787. https://doi.org/10.1080/00220388.2016.1199856
Wang, C., Yaoqi, Z., Yusheng, Y., Qichun, Y., John, K., Yecheng, X. and Linglin, X. (2016). Assessment of sustainable livelihoods of different farmers in hilly redsoil erosion areas of southern China. Ecological Indicators, 64(2), 123–131. https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2015.12.036
Wang, N., Gao, Y., Wang, Y. and Li, X. (2016). Adoption of ecofriendly soil-management practices by smallholder farmers in Shandong Province of China, Soil Science and Plant Nutrition, 62(2): 185-193. https://doi.org/10.1080/00380768.2016.1149779
Wei, B., Guiwu, S., Wenhua, Q. and Lei, S. (2016). The livelihood vulnerability of rural households in earthquake-stricken areas, a case study of ning’er. Yunnan Province, Sustainability, 8(566), 1-16. https://doi.org/10.3390/su8060566
Xu, Y. and Shi, G. (2020). Sustainable Livelihood Rehabilitation of the Sea-Lost Fishermen in China: A Case Study of R City in Shandong Province. Journal of Coastal Research, 111(SI), 356-360. https://doi.org/10.2112/JCR-SI111-067.1