ارزیابی تاثیر سیاست‌های جمعیتی دولت بر پایداری سکونتگاه‌های روستایی (مطالعه موردی: شهرستان کرمان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه جغرافیای انسانی و آمایش، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

2 دانشیار گروه جغرافیای انسانی- برنامه ریزی روستایی، دانشکده جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

3 دانشجوی دکتری گروه جغرافیای انسانی- برنامه ریزی روستایی، دانشکده جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

4 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

پایداری جمعیتی حاصل رشد آگاهی در سطوح جهانی در مورد مسائل و موضوعات محیطی، اجتماعی، اقتصادی، فقر و نابرابری و نگرانی‌ها درباره یک آینده سالم برای بشر است. بنابراین، پژوهش حاضر به بررسی تاثیر سیاست‌های جمعیتی دولت بر پایداری جمعیتی سکونتگاه‌های روستایی شهرستان کرمان پرداخته است. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و ابزار تحقیق پرسشنامه محقق ساخته و نرم افزار excel می‌باشد. جمع آوری اطلاعات به صورت پیمایشی و اسنادی بوده است. و با استفاده از تحلیل رگرسیون و کاربرد مدل‌های FAHP و FVICOR، به تحلیل داده‌های پژوهش پرداخته شد. بنا بر نتایج به دست آمده در تحلیل رگرسیون پایداری جمعیتی به مقدار 20 درصد توسط سیاست‌های جمعیتی به عنوان متغیر پیش‌بینی تبیین شده است. بنابراین رابطۀ بین سیاست‌های جمعیتی با پایداری جمعیتی در سطح 99 درصد معنادار می‌باشد. در مدل‌های مورد استفاده در بین شاخص‌های مورد بررسی، بیشترین وزن، به شاخص اجتماعی با دارا بودن وزن 562/0 و کمترین وزن به شاخص اقتصادی با وزن 190/0 اختصاص داده شد. براین اساس، می‌توان چنین بیان نمود که معیار اجتماعی مهمترین تأثیر را در بین عوامل تأثیر گذار داشته است. و در اولویت‌بندی که در بین روستاها انجام گرفته: بالاترین رتبه از لحاظ شاخص‌های سه گانه در بین روستائیان به قناتغستان و عرب‌آباد و کمترین رتبه به سکنج اختصاص یافت. لذا شرایط موجود نشان از آن است که: سیاست‌های جمعیتی دولت در راستای پایداری جمعیت در دو روستای فوق موثر بوده ولی در دیگر روستاها چنین روندی محقق نشده است.

کلیدواژه‌ها


اسماعیلی، فضل الله، یوردخانی، مختار، سروش، توفیق، (1394)، بررسی تاثیر عوامل ناپایداری بر سکونتگاههای روستایی شهرستان سروآباد –دهستان ژریژه، پایان نامه فوق لیسانس در رشته جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، ص1
اجاق، سیده­زهرا و عباسی­شوازی، محمدجلال(1397). تحلیل گفتمان سیاست­های رسانه­ای شده افزایش جمعیت: ارائه یک راهبرد ترویجی، نامۀ انجمن جمعیت­شناسی ایران، سال 13، سال25، ص 133-164.
اکبرپور، محمد؛ مطیعی­لنگرودی، سید حسن؛ رضوانی، محمدرضا؛ نوربخش، سیدمرتضی(1393).  تبیین استراتژی مناسب ماندگاری جمعیت در سکونتگاه­های روستایی، مطالعة موردی: شهرستان هشترود، فصلنامه پژوهش­های روستایی، دوره5، شماره4، ص 893-910.
امانپور، سعید؛ علیزاده، هادی( 1392). ارزیابی شاخص­های توسعة پایدار در استان کرمانشاه با استفاده از تحلیل رگرسیونی و تحلیل سلسله مراتبی فازی، فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری ـ منطقه­ای، شماره 9، ص 83-96.
امینی، عباس و برومند، تهمینه(1394). تبیین جامعه­شناختی عوامل مؤثر بر جمعیت­گریزی در مناطق روستایی، مطالعه موردی: پادنای سفلی، سمیرم، جامعه­شناسی کاربردی، سال 26، شماره پیاپی57، ص 137-154.
بارانی­پسیان، وحید؛ نظریان؛ اصغر؛  مهدوی، مسعود(1393). سنجش و تحلیل کیفیت زندگی خانوارهای روستایی با تأکید بر متغیرهای جمعیت شناختی، مطالعة موردی: خانوارهای روستایی شهرستان عجب­شیر، فصلنامه پژوهش­های روستایی، دورة  5، شمارة1، ص 71-88.
بدری، سید علی، و رکن الدین افتخاری، عبدالرضا، (1382) فصلنامه ،» ارزیابی پایداری: مفهوم و روش « ،)تحقیقات جغرافیایی، شماره 69).
بیگدلی­راد، وحید و ملکی، شهرام(1399) شناسایی معیارهای مؤثر بر پایداری اجتماعی و اقتصادی در مناطق روستایی ایران، پژوهش­های جغرافیای انسانی، دورۀ52، شماره1، ص 147-163.
پورطاهری؛ مهدی(1389). کاربرد روش­های تصمیم گیری چند شاخصه در جغرافیا. تهران، انتشارات سمت.
جلالی­نیا، شیرین؛ ملک­افضلی، حسین؛ فرزدی، فرانک؛ شیخ الاسلام­زاده، مینا؛ رستمی­گوررا، نرگس؛ نیکنام، محمدحسین؛ چینه­کش، عهدیه؛ کاظم­زاده­عطوفی، مهرداد و  احمدی، بتول(1399). بررسی خدمات، الزامات و زیرساخت­های مورد نیاز حوزه سلامت زنان برای اجرای سیاست­های جمعیتی، نشریه فرهنگ و ارتقای سلامت فرهنگستان علوم پزشکی،  سال4، شماره4، ص 412-423.
جوان، جعفر؛ شایان، حمید؛ نوغانی، محسن و قاسمی، مریم(1390). پایدارسازی جمعیتی سکونتگاه­های روستایی شهرستان مشهد با تأکید بر رویکرد متنوع­سازی فعالیت­های کشاورزی، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه­ای، شماره 16، ص 125-144.
حاجی­باباعلی، رضا؛ هوشمندیار، نادر؛ عباسی­کلیمانی، عاطفه و طاهری، ابوالقاسم(1399). تحولات سیاستگذاری جمعیت در ایران بعد از انقلاب، فصلنامه علمی مطالعات دفاع مقدس، دوره6، شماره4، ص 77-96.
حافظ­نیا، محمدرضا؛ ولیقلی­زاده، علی و احمدی­پور، زهرا(1388).  بررسی و تحلیل نقش جمعیت در وزن ژئوپلیتیکی ایران، فصلنامه مدرس علوم انسانی، دوره13، شماره1، ص 129-163.
حبیبی، آرش؛ ایزد‌یار، صدیقه؛  سرافرازی، اعظم(1393). تصمیم­گیری چند معیاره فازی. تهران: انتشارات سیمای دانش.
حسینی، حاتم(1394). وضعیت­های متعارض و مسأله­ی سیاست­گذاری جمعیت در ایران، فصلنامه جمعیت، سال22، شماره 93-94، ص 19-45.
حسینی، سیدمیرصالح (1394). سیاست­های جمعیتی و فراباورهای آن، فصلنامه سیاست متعالیه، سال سوم، شماره10، ص 75-94.
حیدری، سیامک؛ زنجانی، حبیب­الله و ساروخانی، باقر (1394). توسعه اجتماعی و سیاست­های جمعیتی در ایران(بعد از انقلاب، از سال 1357تا 1385) پژوهشنامه مددکاری اجتماعی، سال 2، شماره 5، ص 1-47.
دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی کرمان (1393). جزوه تحلیل سیاست­های کلی جمعیت ابلاغی مقام معظم رهبری، انتشارات دانشگاه علوم پزشکی کرمان، ویرایش دوم.
دهقانی، امین و عادلی­ساردوئی، محسن(1394). سنجش و ارزیابی معیارهای پایداری در کانون­های اسکان عشایری، مطالعه موردی: کانون­های اسکان عشایری در استان­های فارس و اصفهان، مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، سال دهم، شماره 32، ص 55-67.
رحیمیان، فرشاد(1397). آسیب­شناسی سیاست­گذاری جمعیتی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه جمعیت، سال25، شماره105-106، ص 127-151.
رستمعلی­زاده، ولی­اله و ایمانی­جاجرمی، حسین(1395). بهزیستی روستایی زیربنای پایداری جمعیتی مناطق روستایی  مطالعه کیفی ابعاد روستای خوب(مطلوب) در شهرستان شبستر، دوفصلنامه ایرانی مطالعات جمعیتی، دوره2، شماره1، ص151-180.
سلیمانی، معصومه و بوزرجمهری، خدیجه(1392). بررسی وضعیت پایداری جمعیتی سکونتگاه­های روستایی در مناطق خشک و نیمه خشک، نمونه موردی: شهرستان سرایان، همایش خراسان جنوبی، نظم و امنیت، اردیبهشت1392، دانشگاه بیرجند.
سیاح، مونس؛ محبی، سیده­فاطمه و حاتمی، محمدصادق(1394). رسانه­ی ملی و مساله­ی جمعیت در یک مطالعه کیفی، فصلنامه جمعیت، سال 22، شماره93و94، ص 65-79.
سیاح، مونس؛ آقایی­دیزج، پروانه؛ محموداف، مریم­السادات(1396). بررسی ارتباط سیاست­های جمعیتی با وضعیت منابع آبی کشور، فصلنامه جمعیت، سال24، شماره99 -100، ص 25-46.
صادقی، حجت­اله؛ صیدائی، اسکندر؛ قبادی، شادی و صالحی مریم(1395). ارزیابی عملکرد نهادها و سازمانهای مرتبط با پایداری روستاها، مورد: بخش دهدز در شهرستان ایذه، فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال 5، شماره2، ص 119-140.
صرافی، مظفر(1381). مهاجرت داخلی و مسأله مدیریت شهری با تأکید بر شرایط ایران، فصلنامه مدیریت شهری، سال3، شماره10، ص 6-15.
عرفانی، امیر(1398). تحولات فرهنگی، تداوم باروری پائین و سیاست جمعیتی ایران، فصلنامه سلامت اجتماعی، دور6، شماره2، ص 112-115.
عطایی، محمد(1389). تصمیم­گیری چند معیاره. انتشارات صنعتی شاهرود.
عنابستانی، علی­اکبر؛ جوانشیری، مهدی(1397). کاربرد روش­های تصمیم­گیری چندمعیاره فازی در برنامه­ریزی منطقه­ای، شهری و روستایی، نشر انتخاب.
غمامی، س محمدمهدی و عزیزی، حسین(1393). بایسته­های تغییر سیاست­های تقنینی جمعیتی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه مطالعات راهبردی زنان، سال17، شماره66، ص 117-156.
غمامی، محمدمهدی؛ مهاجری، مریم؛ جاوید، محمدجواد و حکمت­نیا، محمود(1398). آسیب­شناسی سیاست­های تقنینی جمعیتی جمهوری اسلامی ایران و ارائه شاخص­های مطلوب، فصلنامه مطالعات راهبردی زنان، دوره22،  شماره86، ص 31-58.
فیروزنیا، قدیر(1396). عوامل مؤثر بر ماندگاری جمعیت بزرگسال در روستاها، نمونه موردی: روستاهای دهستان سولقان در حاشیه کلانشهر تهران، مجله آمایش جغرافیایی فضا، سال 7، شماره 25، ص 55-72.
قاسمی، مریم(1395). تبیین رابطه جمعیت و توسعه پایدار روستایی،  مطالعه موردی: شهرستان مشهد، مجله آمایش جغرافیایی فضا، سال6، شماره21، ص 27-44.
قدیری­معصوم، مجتبی؛ باغیانی، حمیدرضا و قدیری­معصوم، مطهره(1391). تحرکات جمعیت در نواحی جغرافیایی ایران و پیامدهای آن، پژوهش­های جغرافیای انسانی، دوره45، شماره4، ص 57-74.
قوام ملکی، حمیید رضا، رشیدی، محمد مهدی(1397)، روندهای مهاجرت داخلی و اولویت های سیاست جمعیتی ایران، فصلنامه تخصصی علوم سیاسی،شماره 42، ص 25-56
کرمی، آیت­الله؛ محمدی­تمری، زکریا؛ رستگاری، حمید؛ سرخ­سوادکوهی، علی(1397).  ارزیابی و تحلیل پایداری نواحی روستایی: کاربرد تکنیک­های دلفی­فازی و شبکه عصبی مصنوعی، مورد مطالعه: نواحی روستایی شهرستان سوادکوه شمالی، فصلنامه پژوهش­های روستایی، دوره9، شماره3، ص 496-511.
لوکاس، دیوید و پاول، میر(1384). درآمدی بر مطالعات جمعیت، ترجمه حسین محمودیان، انتشارات دانشگاه تهران.
منزوی بزرگی، جواد؛ احمدی، صادق و علیئی، محمدولی(1397). آینده پژوهی امنیتی گذار و سیاست­های جمعیتی جمهوری اسلامی ایران و ارائه سناریوهای محتمل، فصلنامه امنیت ملی، سال8، شماره 30، ص 65-96.
­نوری، هدایت­الله؛ صادقی؛ حجت­اله؛ راستی، هادی و درویشی، هدایت­الله(1392). بررسی نقش کشاورزی در پایداری جمعیت روستایی، مورد مطالعه: بخش دهدز شهرستان ایذه، فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، سال2، شماره8، ص 65-77.
یاراحمدی خراسانی، مهدی(1393). گفتمان الگو، شماره4.
Adamo, S. (2003) "Social Sustainability and Social Rsiliens Rural Communities indrylands: The case of Jachal (Argentina) in ruraldevelopment."Association, Dallas, Texas.
Chitose, Y. (2003). Effects of Government Policy on Internal Migration in Peninsular Malaysia: A Comparison between Malays and Non-Malays, International Migration Review, 37(4).
Dinpanah, R. and Ghezalseflo, R. (2019). Investigating the role of non-governmental organizations in achieving sustainable rural development (Case study: Golestan Province). Journal of Research & Rural Planning, 8(3), 1-12.
Farahani, H., Asdghi S. and Racecornet, p. (2011). Methodology for Sustainability Measurement Proceedings of the Second National Conference on Sustainable Rural Development, Bu-Ali Sina University.
Faraji Sabokbar, H.A., Badri, S.A., Motiee Langroodi, S. H. and Sharafi, H. (2010). Measuring the sustainability of rural areas using analytical network process (ANP), Case study: rural areas of Fasa County (Persian)], Human Geography Research, 135-156.
Fatemi, M., Rezaiee, H., Motiee Langroodi, S. H., Faraji Sabokbar, H. A. and Darban Astaneh, A. (2019).  Analysis of the model of sustainable development planning in rural economy of Iran (Case study: Yazd Province). Journal of Research & Rural Planning, 8(3), 99-118.
Hopwood, B., Mary, M and Geoff O’ Brien (2005). Sustainable Development: Mapping Different Approaches, Sustainable Development Sust. Dev., 13.
Karimzadeh, H., HosseiniShahpariyan, N and Hosseini Kahnoj, S. R. (2019). Sustainability evaluation of rural settlements in South Donbaleh Roud Dehestan of Izeh County Using VPromethee Technique and Fuzzy inference. Journal of Research & Rural Planning, 8(2), 59-76.
Khosrobeigi, R., Shayan, H., Sojasi Qidari, H and Sadeghloo, T. (2011). [Assessment and evaluation of sustainablility in rural areas: using TOPSIS-Fuzzy multi-criteria decision-making technique (Persian)], The Journal of Rural Research, 2(1), 151-186.
Kim, W.B. (1988). Population Redistribution Policy in Korea: A Review Population Policy, Research and Policy Review, 3, 49-77.
Pourtaheri, M., Eftekhari Rokn Aldin, A and Badri, S. A. (2011). Strategies and Policies Physical Development of Rural Settlements (With an Emphasis on International and Iran Experiences), The Housing Institute of Islamic Revolution, Tehran, (In Persian).
Samantra, c, data, s. and mahapatra, s.s (2012). Application of fuzzy based vikor approach for multi – attribute group decision making in manufacturing and services, 6(1-2), 25-39.
Siracusa. G,D. Angela, R., La, p., Paolo, L., Emiliano (2008). New frontiers for sustainability: Emergy evaluation of an ecovillage, Environ Devsustain. PP. 845-846.
Yu, L., Hou, X. Gao, M. and Shi, P (2010). Assessment of Coastal Zone Sustainable Development: A Case Study of Yantai, China, Ecological Indicators, (10), 1218- 1225.
Swain, B. and Yang-Wallentin, F. (2020). Achieving sustainable development goals: predicaments and strategies, International Journal of Sustainable Development & World Ecology, 27:2, 96-106, DOI: 10.1080/13504509.2019.1692316.
Jain, P. and Pragati, J. (2020). Are the Sustainable Development Goals really sustainable? A policy perspective, Sustainable Development. P, 1–10.