تحلیل سازوکارهای بهبود و پایداری تعاونی آب بران سد تبارک در شهرستان قوچان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار ترویج و آموزش کشاورزی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران.

چکیده

تعاونی­های آب­بران در راستای بهره­گیری از توانمندی­های مردمی و جلب مشارکت آنان در سرمایه گذاری و استحصال و مهار آب­های سطحی ایجاد شده­اند. در حال حاضر به دلیل مشکلاتی از جمله وجود خرده مالکی، نبود قوانین مشخص و نبود مشارکت بین کشاورزان این تعاونی ها از کارایی لازم برخوردار نیستند. مطالعه حاضر، با هدف تحلیل سازوکارهای بهبود و ساماندهی تعاونی آب بران سد تبارک شهرستان قوچان انجام گرفته است. جامعه آماری تحقیق شامل کلیه اعضای تعاونی آب بران به تعداد 490 نفر بودند که 215 نفر از آنها براساس جدول کرجسی- مورگان و با استفاده از روش نمونه گیری طبقه­ای با انتساب متناسب انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده­ها پرسشنامه  بود. روایی پرسشنامه با استناد به نظر پانل کارشناسان و پژوهشگران در زمینه تعاونی آب بران مورد تایید قرار گرفت  و برای تعیین پایایی ابزار تحقیق از ضریب آلفای کرنباخ استفاده شد که با توجه به مقدار آن برای بخش های مختلف پرسشنامه ( بین 79/0 تا 95/0) تایید شد. تجزیه و تحلیل داده­ها با استفاده از  مدل­سازی معادلات ساختاری با به­ کارگیری نرم افزار آموس  انجام گرفت. نتایج تحقیق نشان داد که سازوکارهای فنی، آموزشی-ترویجی، حمایتی، قانونی و اجتماعی در بهبود و ساماندهی تعاونی آب بران سد تبارک تأثیر دارند و 62 درصد واریانس متغیر وابسته را تبین نموده اند. سازوکارهای فنی و آموزشی – ترویجی بیشترین اثر را بر بهبود و ساماندهی تعاونی آب بران سد تبارک داشتند. از این رو، پیشنهاد می شود که در مداخلات آتی به منظور افزایش توانمندی تعاونی های آب بران و ایجاد شرایط مطلوب برای بهره برداری بهینه از آن­ها به این سازوکارها توجه ویژه ای مبذول گردد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analysis of mechanisms for improvement and sustainability of Tabarak dam Ab-baran cooperative in Quchan

نویسنده [English]

  • Maliheh Falaki
Assistant Professor of Agricultural Extension and Education, University of Birjand , Birjand, Iran.
چکیده [English]

Ab-baran cooperatives have been established to utilize the capabilities of the general public and invite their participation in investment, extraction, and control of water surface. At present, these cooperatives do not have the desired function because of problems such as the existence of a lot of landowners, lack of specific laws, and lack of cooperation between farmers. The purpose of the present research was to analuze the mechanisms for improvement and organization of Tabarak dam Ab-baran cooperative in Quchan. The population of the research included all members of Ab-baran cooperative (490 persons), and the sample size was determined to be 215 based on Krejcie & Morgan Table, using stratified sampling method and proportional assignment. A questionnaire was used for data collection. The validity of the questionnaire was verified based on the views of the panel of experts and researchers, and its reliability was established by Cronbach’s alpha coefficient (between 0.79 and 0.95 for different sections of the questionnaire). Data analysis was done in Amos Software based on structural equation modelling (SEM). The results indicated that technical, educational-promotional, supportive, legal, and social mechanisms influence the improvement and organization of Tabarak dam Ab-baran cooperative and account for 62% of the dependent variable variance. Technical and educational-promotional mechanisms have the highest effect in this regard. Therefore, it is suggested that in future decisions, special attention be paid to these mechanisms in order to enhance the capabilities of Ab-baran cooperatives and create favorable conditions for their optimal use.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ab-baran cooperative
  • mechanism
  • improvement and organization
  • statistical equation modelling
  • Tabarak dam

مراجع

  • احمدوند، مصطفی؛ شریف زاده، مریم (1388). امکان پذیری تشکیل انجمنهای آب بران. (مورد مطالعه: دشت کوار اسـتان فـارس). علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران. 5 :14-1.
  • پارسافر، منوچهر؛ الهیاری، محمد صادق؛ پیکانی، غلامرضا و کاوسی کلاشمی، محمد (1394). امکان سنجی استقرار تعاونی های آب بران در استان گیلان. فصلنامه تعاون و کشاورزی.4(15) صص 65-89.
  • پهلوان شریف، سعید و مهدویان، وحید (1393). مدل‌سازی معادلات ساختاری با Amos.  انتشارات بیشه.
  • تقی پور، میلاد؛ عباسی، عنایت؛ چیذری، محمد و حیدری، علیقلی (1392). تحلیل نگرش کشاورزان شهرستان گچساران نسبت به تشکل های آب بران، فصلنامه تعاون و کشاورزی، 2(6)، صص2-22.
  • جنگی مرنی، عباس؛ میردامادی، سیدمهدی و جنگی مرنی، اکبر (1392). بررسی چالش های قانونی و نهادی مشارکت بهره برداران در مدیریت شبکه های آبیاری و زهکشی، اولین همایش ملی چالش های منابع آب و کشاورزی، انجمن آبیاری و زهکشی ایران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوزستان، اصفهان، 17 بهمن ماه، 1393.
  • حیدریان، سیداحمد (1388). موانع ساختاری بهبود مدیریت سامانه های آبیاری در ایران، دوازدهمین همایش کمیته ملی آبیاری و زهکشی، تهران، کمیته ملی آبیاری و زهکشی.
  • حیدریان، سیداحمد (1386). تحلیلی بر تجربه داخلی در انتقال مدیریت آبیاری. اولین همایش بررسی مشکلات شبکه های آبیاری، زهکشی و مصرف بهینه آب کشاورزی (گوهران کویر).
  • خوشاب، افراسیاب و نمازی، عباس (1385). بررسی علل عدم استقبال کشاورزان از طرح های مشارکت مردمی. همایش ملی مدیریت شبکه های آبیاری و زهکشی. دانشگاه شهید چمران اهواز. دانشکده مهندسی علوم آب.
  • دحیماوی، عادل؛ غنیان، منصور؛ امید مهراب، چوپانی و زارعی, حیدر (1394). فرآیند بکارگیری مدلهای تصمیم گیری چند معیاره در اولویت بندی اجرای طرحهای توسعه منابع آب مناطق روستائی استان خوزستان. آب وتوسعه پایدار. 1(3): صص 9-16.
  • سروستانی، مسلم؛ عمانی، احمدرضا؛ نورالله نوری وندی، آزاده؛  کردانی، محمد (1391). نتایج و دستاوردهای توسعه طرحهای آبیاری با تکیه بر جلب مشارکتهای مردمی(مطالعه موردی: پروژه آبیاری رامشیر). اولین همایش ملی توسعه پایدار کشاورزی ومحیط زیست سالم 8 اسفند . دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان.
  • سیف الدینی، فرانک.(1376). مشارکت مردمی و برنامه ریزی توسعه. مجله علوم اجتماعی و انسانی .3(1).صص 35-48.
  • شاهرودی، علی اصغر، و چیذری، محمد (1385). تعاونی آب بران؛ راهکاری در تحقق پایداری مدیریت مصرف بهینه آب کشاورزی، مجله جهاد، شماره 247، صص 109-92.
  • شاهرودی، علی اصغر، و چیذری، محمد (1386). عوامل تاثیرگذار بر نگرش کشاورزان نسبت به مشارکت در تعاونی آب بران (مطالعه موردی در استان خراسان رضوی. علوم آب و خاک. 11(42). 299-312.
  • شاهرودی، علی اصغر و چیذری، محمد (1387). تحلیل حیطه های رفتاری کشاورزان استان خراسان رضوی در زمینه مدیریت بهینه آب کشاورزی: مقایسه مشارکت کنندگان و غیر مشارکت کنندگان در تعاونی آب بران. علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران.4(2).صص 81-98.
  • شکری، زهرا، شاه نظری، علی و احمدی، میرخالق (1392). شناسایی و تحلیل عوامل موثر بر موفقیت تشکل های آب بران در پروژه مدیریت جامع آب و خاک البرز. پژوهش آب در کشاورزی. 28(1). صص 241-250.
  • صدر، ک.، (1382). نقش نهاد بازار و بخش عمومی در مدیریت و توسعه بازار بخش آب. گزارش علمی شرکت سهامی مدیریت منابع آب ایران، معاونت برنامه ریزی دفتر اقتصاد آب.
  • غلامرضایی، سعید؛ موسوی، زینب، رحیمیان، مهدی (1392). بررسی موانع اداری-سیاستی مشارکت بهره برداران حوزه سد کزنار در تشکیل تعاونی آب بران. توسعه روستایی.5(2).صص 103-116.
  • غنیان، منصور؛ برادران، مسعود؛ علی میرزایی، عرفان؛ سلیمانی هارونی، خدیجه،  پاشا، سردار (1392). مدیریت مشارکتی منابع آب کشاورزی و مولفه های موثر بر آن مطالعه استان در خوزستان. پژوهش آب در کشاورزی. 27(2). صص 181-190.
  • فانی، غلامرضا؛ حسین زاده تبریزی، سیدرضا و فریان، مرتضی (1388). چالش های مدیریت بهره برداری و نگهداری شبکه های آبیاری و زهکشی، مدیریت آبیاری در ایران. دوازدهمین همایش کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران.
  • قاسمی، محید (1392). مدل سازی معادله ساختاری در پژوهش های اجتماعی با کاربرد Amos Graphics . انتشارات جامعه شناسان.
  • قمرنیا، هوشنگ؛ بصیری، مهسا (1395). عوامل مؤثر بر عدم موفقیت تشکیل تعاونی آب بران .(مطالعه موردی طرح باویسی سرپل ذهاب). ششمین کنفرانس ملی مدیریت آب ایران با رویکرد پیوند اکولوژیکی با چرخه آب برای پایداری سرزمین. 1-3 اردیبهشت. دانشگاه کردستان.
  • کدیور، علی اصغر؛ بخشی، مهدی؛ صالحی، حسن (1393). ارزیابی عملکرد اقتصادی و اجتماعی تعاونی های آب بران حوزه ی پایاب سد دوستی شهرستان سرخس. فصلنامه تعاون و کشاورزی، سال سوم(9)، صص 177-151.
  • گل محمدی، فرهود؛ معتمد، محمد کریم؛ بیگی، بهزاد و آرزومندان، محسن (1390). نقش آموزش کشاورزان و اقدامات ترویجی در بهره وری و مدیریت مصرف آب . همایش منطقه ای دانش محوری در مدیریت پایدار کشاورزی و منابع طبیعی. دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان.10 آبان 1390- گرگان.
  • ماقبل، روح الله؛ نادری مهدیی، کریم؛ پاک نیا، فرهاد؛ نصیری، مجید (1393). بررسی سازوکارهای توسعه و تقویت تعاونیهای آببران (مطالعه موردی: حوزه رود ارس) کاربرد روش AHP) . نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی. 28(1). صص 55-63.
  • مرتضی نژاد، مهدی؛ یعقوبی، جعفر؛  ستوده نیا، عباس و داغستانی، مریم (1391). راهکارهای بهینه سازس مدیریت منابع آب در شبکه ی آبیاری از دیدگاه آب بران، مطالعه موردی: شبکه ی آبیاری دشت قزوین، مجله مهندسی منابع آب، سال پنجم، صص 69-78.
  • مقصودی، طهماست؛ مؤمن غریب، مهران (1393). بررسی دیدگاه کارشناسان نسبت به امکان سنجی توسعه تشکل های آب بران مطالعه موردی: شبکه آبیاری رامشیر. مجله پژوهش های ترویج و آموزش کشاورزی، سال7(1)، صص 20-7.
  • مومنی، مومنی؛ دشتی، مجتبی؛ بایرام زاده، سونا؛ سلطان محمدی، ندا (1396). مدل‌سازی معادلات ساختاری با تاکید بر سازه‌های بازتابنده و سازنده (با به کارگیری نرم‌افزاری( AMOS,lIsrel, PLS). انتشارات مولف.
  • میرزایی، آرزو؛ میردامادی، سیدمهدی؛  حسینی، سیدمحمود؛ و سجادی، اشرف (1390). تأثیر ابزارهای ترویجی و منابع اطلاعاتی بر مشارکت کشاورزان گلستان در تعاونی های آب بران. فصلنامه تعاون و کشاورزی. 5. صص 127-143.
  • نجفی، بهاالدین. (1387). مدیریت آبیاری مشارکتی: مفاهیم، چارچوب و تجربیات جهانی. مجموعه مقالات اولین گردهمایی علمی و کاربردی اهمیت مدیریت شبکه های آبیاری و زهکشی، تهران، موسسه پژوهش های برنامه ریزی و اقتصاد کشاورزی، ص 63-79.
  • نجفی، بهاالدین؛ و شیروانیان، عبدالرسول (1385). بررسی موانع مشارکت آب بران در مدیریت شبکه های آبیاری و زهکشی. فصلنامه روستا و توسعه. 9(3): صص 75-53.
  • نجفی، نسرین؛ خسروی پور، بهمن؛ غنیان، منصور؛ برادران، مسعود؛ دحیماوی، عادل (1391). شناسایی عوامل بازدارنده موفقیت تشکل های آب بران از دیدگاه بهره برداران حوزه های کرخه شمالی و جنوبی استان خوزستان. پژوهش های روستایی، 4(1)، صص188-165.
  • هاشمی نیا، سیدمجید (1383). مدیریت آب در کشاورزری. انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
  • یعقوبی، جعفر (1387). بررسی موانع مشارکت بهره برداران محلی در مدیریت شبکه های آبیاری. دومین همایش ملی مدیریت شبکه های آبیاری و زهکشی. دانشگاه شهید چمران اهواز.
  • Akbari, M., Omid, M., Zarafshani, K., Eskandari, Gh., and Fami, H., (2012). Factors Influencing the Success of Water User Associations in Iran: A Case of Moqan, Tajan, and Varamin. J. Agr. Sci. Tech. 14. Pp 27-36.
  • Amini , A.M., Khayati ,M., Eslamian, S., Ostad-Ali-Askari, K., Singh, V.P., Dalezios, N,R. (2017). Analysis of water user cooperatives using a fuzzy regression model in Jarghoyeh region, Isfahan province, Iran. American Research Journal of Civil and Structural Engineering, 3(1) pp. 1-12.
  • Bosa,Miguel S.(2015). Water Institutions and Management in Cape Verde. Water. 7(6), 2641-2655.
  • Haydarian, S. A. (2003). Participatory management. A new approach in improving management systems. Watershed Management journal. Soil Conservation and Watershed Management Research Institute (SCWMRI).
  • Heyd, H., and Neef, A. (2004). Participation of Local People in Water Management: Evidence from the Mae SA Watershed, Northern Thailand. International Food Policy Research Institute, 128, PP.1-12.
  • Hosseinpur, Z., Menhaj, M., Kavoosi-Kalashami, M. (2016). Assessment Improving and Organizing Mechanism of Water Users Cooperatives Using AHP Method in Esfarayen County, Iran . International Journal of Agricultural Management and Development, 6(3): 339-35.
  • Howarth, S.E., Lal, N.K. (2002). Irrigation and Participation: Rehabilitation of the Rajapur Project in Nepal. Irrigation and Drainage Systems. 16(2), pp 111–138
  • Howarth, S.E., Parajuli, U.N., Baral, J.R., Nott, G.A., Adhikari, B.R., Gautam, D.R., Menuka, K.C. (2005). Promoting Good Governance of Water Users’ Associations in Nepal.
    Department for International Development.
  • Hurlimann, A., Dolnicar, S., & Meyer, P. (2009). Understanding behavior to inform water supply management in developed nations–a review of literature, conceptual model and research a genda. Journal of Environmental Management, 91(1), 47-56.
  • Keshavarz, A., Ashraft, SH., Hydari Morteza Pouran, M., Farzaneh, E,Z.(2005). Water Allocation and Pricing in Agriculture of Iran. Water Conservation, Reuse, and Recycling: Proceedings of an Iranian-American Workshop.PP 153-172
  • Knowler, D., & Bradshaw, B. (2007). Farmers’ adoption of conservation agriculture: a review and synthesis of recent research. Food Policy 32(1), 25-48.
  • pez-Gunn, E. (2012). Groundwater governance and social capital. Geoforum,43(6), pp1140-1151.
  • McCarthy, N., and Essam, T., (2009). Impact of water user associations on agricultural productivity in Chile. International Food Policy Research. pp1-40
  • Peter, R.J. (2004). Participatory Irrigation Management. International Network on Participatory Irrigation Management Center. Washington DC., USA.
  • Pretty, J., & Ward, H. (2001). Social capital and the environment. World Development, 29(2), 209-227.
  • Qiao, G., Zhao, L., and Klein, K.. (2009). Water user association in inner monogolia, Factors that influence farmers  to joins.  Agricultural Water Management, No: 5, Pp 822-830.
  • Salman M.A.. )1997(. The legal framework for water users' associations : a comparative study (English). World Bank technical paper ; no. WTP 360.. Washington DC ; World Bank. 
  • Shalby, A. R., El Gamal, F., & Ali, H. (2004). Participatory water management in Egypt: country review. Participatory Water Saving Management and Water Cultural Heritage, 113.
  • Shortt R, J., and Aynew, P. (2006). A Participatory approach to water management: Irrigation advisory committees in southern Ontario. Canadian Water Resources Journal, 31 (1): 13-24.
  • Starkloff, R. (2001). Farmers' Perceptions of the Social Mobilization of Water User Organizations in the Sindh, Pakistan. Working Paper, No. 33 International Water Management Institute, Colombo, Sri Lanka.
  • Sun, Q. (2007). Rebuilding common property management: a case study of Community-Based Natural Resource Management in rural Guizhou, China. PhD-Thesis Wageningen University.
  • Van Rijn, F., Bulte, E., & Adekunle, A. (2012). Social capital and agricultural innovation in Sub-Saharan Africa. Agricultural Systems, 108, 112-122.
  • Zamanian, G., & Saeedian, M. J. (2013). The economic and welfare effects of different irrigation water pricing methods, case study of Khomein plain in Markazi province of Iran. International Journal of Agricultural Management and Development, 3 (4), 269-280

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 22 آبان 1399
  • تاریخ بازنگری: 15 بهمن 1399
  • تاریخ پذیرش: 23 بهمن 1399

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار