دانش بومی و پایداری فضاهای روستایی در مقابل مخاطره خشکسالی (مورد مطالعه: شهرستان نیک شهر)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران.

2 کارشناسی ارشد مخاطرات محیطی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران.

چکیده

استان سیستان و بلوچستان به ویژه شهرستان نیک شهر از مناطق خشک و کم آب ایران است، خشکسالی ها در این فضاهای جغرافیایی معمولا اثرات مخرب شدیدی نسبت به سایر مناطق کشور دارند. در راستای تعدیل این مشکل چاره ای جز استفاده از تجربیات پیشینیان و تلفیق آنها با دانش مدرن نیست. به این ترتیب فعالیت مطالعاتی حاضر بر آنست که به بررسی نقش دانش بومی در کاهش اثرات خشکسالی در محدوده مورد مطالعه بپردازد. تحقیق حاضر از حیث ماهیت  توصیفی تحلیلی و از حیث هدف در زمره تحقیقات کاربردی قرار دارد. برای گرد آوری داده ها از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش کلیه روستاهای شهرستان نیک شهر است که از طریق نمونه گیری غیر احتمالی جمعیت روستایی با حداقل ۴۰ سال سن، به عنوان نمونه تحقیق انتخاب شده اند. نمونه گیری در مرحله اجرای پرسشنامه تصادفی ساده بوده که با استفاده از فرمول کوکران تعداد ۳۰۸ پرسشنامه تعیین گردید. نتایج بدست آمده حاکی از آن است که دانش بومی مربوط به منابع آبی در حد متوسط، دانش بومی زراعی و باغی در مقابله با خشکسالی با  تاثیر زیاد و دانش بومی دامداری در مقابله با خشکسالی در حد متوسط تاثیر گذار بوده اند. نتایج حاصله همچنین نشان می دهد، میزان استفاده از روش های سنتی و بومی برای کاهش اثرات خشکسالی و مدیریت آب در مقابله با خشکسالی در حد متوسط بوده است.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  • ارفعی، معصومه، زند، آزیتا. (1390). بررسی عوامل مؤثر بر دانش بومی در مصرف بهینه آب در بخش کشاورزی. پژوهش های ترویج و آموزش کشاورزی، سال چهارم، شماره 3
  • بوذر جمهری، خدیجه(1388). راهکارهای بهینه سازی مصرف آب در کشاورزی با تاکید بر برخی فن آوری­های بومی درایران و سایر کشورها. تحقیقات توسعه و اقتصاد کشاورزان ایران. ش42
  • بوذرجمهری، خدیجه، رکن الدین افتخاری، عبدالرضا(1383). تحلیل جایگاه دانش بومی در توسعه پایدار روستایی. فصلنامه مدرس علوم انسانی.
  • پاپ زن، عبدالحمید، حسینی، سید محمود، ازکیا، مصطفی، عمادی، محمدحسین.(1386).تدوین مدل مفهومی حاصل از تلفیق دانش بومی و رسمی با استفاده از نظریه بیانی 1 به منظور دستیابی به رهیافت ترویجی مناسب مطالعه مورئی منطقه بیه سوار شهرستان کرمانشاه، اقتصاد کشاورزی و توسعه،سال پانزدهم،شماره 58( ویژه سیاست های کشاورزی).
  • ریاحی، احمد (1381)، دیدگاهها و رهیافت های بحران آب و پدیده ی خشکسالی، وزارت جهاد کشاورزی، سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری، اداره کل منابه طبیعی استان فارس.
  • رئیسی ، محمد کریم، بازوند، سجاد(1393).تاثیر خشکسالی برکشاورزی و دامداری شهرستان نیکشهر.دومین همایش گردشگری،جغرافیا و محیط زیست پایدار(1393).
  • سرتیپی پور، محسن (1388)، بررسی تحلیلی وضعیت مسکن روستایی در ایران، صفه،شماره 49
  • شیرازی تهرانی، مریم (1388). ارتقا ظرفیت سازگاری کشاورزان جهت مقابله تغییرات آب و هوایی: الزامی جهت توسعه پایدار روستایی، نخستین همایش ملی توسعه پایدار روستایی، دانشگاه رازی، کرمانشاه.
  • عربی، قادر (1377)، کاربرد دانش بومی در توسعه پایدار، فصل نامه جهاد.
  • عمادی، محمدحسین، عباسی، اسفندیار (1378)، حکمت دیرین در عصر نوین، کاربرد دانش بومی در توسعه پایدار. تهران: انتشارات روستا و توسعه.
  • فاتحی مرج، احمد، حیدریان، سیداحمد (1392). بررسی خشکسالی هواشناسی و هیدرولوژی با استفاده از GIS در استان خوزستان. نشریه علمی پژوهشی علوم و مهندسی آبخیزداری ایران.
  • فال سلیمان،محمود و صادقی حجت اله (1390)، روش های سنتی مقابله با خشکسالی و کم آبی در مناطق خشک کشور(دانش و تجربیات بومی استان خراسان جنوبی). همایش بین المللی دانش سنتی مدیریت منابع آب، یزد ، مرکز بین المللی قنات و سازه های تاریخی آبی.
  • فرج زاده، منوچهر (1384)، خشکسالی از مفهوم تا راهکار، تهران:لنتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
  • قوام، منصوره و نوری، مهدی (1393)، مدیریت پایدار مراتع ایران با تکیه بر دانش بومی، دومین همایش سراسری کشاورزی و منابع طبیعی پایدار، تهران.
  • محسنی نجف آباد، حمید(1394)، کاربرد سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی در تاثیر خشکسالی های اقلیمی بر تغییرات مراتع حوزه نازلو چای، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تبریز
  • مکی، داریوش، (1394)، بررسی تاثیر دانش بومی باغداری در پایداری منابع تولید(مطالعه موردی شهرستان پاوه استان کرمانشاه)، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه بو علی سینا همدان
  • موسوی، سیده معصومه، (1395)، تلفیق دانش بومی و دانش رسمی جهت مدیریت پایدار جنگ های زاگرس مورد مطالعه دهستان سادات محمودی شهرستان دنا، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه یاسوج
  • نوروزی، اصغر و محمدی، زهرا (1395)، بررسی خشکسالی هیدرولوژیک و آثار آن بر کشاورزی منطقه لنجان. فصلنامه جغرافیا، دوره 6، شماره 2، پیاپی 21، 116-97.
  • نیک اندام مدبر، مینا، (1394). مطالعه تطبیقی نمایه خشکسالی هیدرولوژیکی با نمایه حاصل از سنجنده های ماهواره ای برای پایش خشکسالی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان.
  • Makhura, M.N., (2004), Economic Perspective to Indigenous Knowledge in Rural Development, South Africa Rural Development Quarterly 2 (4), PP. 39-43.
  • Mugurusi, E.K., (2001), Opening Speech, Proceedings of the National Workshop on Sharing and Application of Local/Indigenous Knowledge, Bagamoyo, Tanzania, 11– 13 June.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار