نقش عوامل مکانی- فضایی در توسعه گردشگری مذهبی سکونتگاه های روستایی (مورد مطالعه: حوزه نفوذ گردشگاهی کلان شهر مشهد)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

2 استادیار گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

3 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

چکیده

بر مبنای اصول علم جغرافیا، بین دو عنصر مهم مکان - فضا و کارکردهای انسانی اثرات متقابل رو به تزایدی حکمفرما است. در واقع، ادراک انسان از شرایط محیطی بر تصمیمات و رفتارهای او اثرگذار می باشد. تحقق رفتارها موجب خلق شرایط جدیدی خواهد بود که تصویری نو از محیط به نسل حاضر و آینده ارائه می کند. وظیفه بسیاری از علوم دخیل در برنامه ریزی توسعه، کمک به ایجاد شرایط مکانی- فضایی مطلوب برآمده از تلاشی منسجم ، هم افزا و مکمل است. در این میان، علم جغرافیا توانسته است به دلیل اشراف نسبی بر شرایط و مسائل محیطی، نقش مفیدی ایفاء نماید، به ویژه در زمینه توسعه گردشگری که در جهان امروز به دلیل ابعاد و اثرات مکانی- فضایی روبه گسترش آن، از اهمیت زیادی برخوردار شده است. تحقیق حاضر به بررسی نقش عوامل مکانی- فضایی بر توسعه گردشگری مذهبی در نواحی روستایی کلان شهر مشهد با هدف کاربردی و در قالب روش توصیفی– تحلیلی پرداخته است. متغیر وابسته تحقیق، (گردشگری مذهبی) متشکل از 9 مؤلفه و متغیر مستقل، (عوامل مکانی- فضایی) شامل 7 مؤلفه به تفکیک عوامل تغییرپذیر و تغییرناپذیر هستند. پس از کاربرد الگوی راپرت برای تعیین حوزه نفوذ گردشگری مشهد 10 روستا به عنوان نمونه انتخاب گردید و حجم نمونه طبق فرمول کوکران 196 نفر تعیین شد. واحد تحلیل پژوهش، "روستا" و اطلاعات به دست آمده از ابزار پرسشنامه با استفاده از روش‌های تحلیل آماری در نرم افزار SPSS مورد بررسی قرار گرفته اند. یافته‌ها نشان می‌دهد که با بهبود عوامل مکانی- فضایی، خصوصاً عوامل تغییرپذیر شاهد توسعه بیشتر گردشگری مذهبی به میزان 0.82 خواهیم بود. با توجه به نتایج تحقیق توسعه عوامل تغییر پذیری مانند کیفیت راههای دسترسی به بقاع متبرکه و خدمات بر توسعه گردشگری مذهبی اثرگذار است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The role of spatial factors in the development of religious tourism in rural settlements (Case Study: Tourist Influence Area of Mashhad Metropolis)

نویسندگان [English]

  • Hamid Shayan 1
  • Maryam Ghasemi 2
  • Hamideh Mahmoudi 3
1 Department of Geography, Faculty of Literature and Humanities, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran.
2 Department of Geography, Faculty of Literature and Humanities, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran.
3 PhD Student in Geography and Rural Planning, Department of Geography, Faculty of Literature and Humanities, Ferdowsi University of MashhadMashhad, Iran.
چکیده [English]

Based on the principles of geography, there exists increasing interaction and mutual influence between two main things: location-space and human functions. In fact, humans’ perception of environmental conditions influences his behavior and decisions. New behavior creates new conditions which will provide the present and the next generation with a new image of the environment. The role of many of the disciplines involved in development planning is to help create suitable locational-spatial conditions via coherent and synergetic effort. In this regard, geography has been able to play a constructive role due to its relative familiarity with environmental conditions and problems. This role has been especially important in tourism development in today’s world due to its wider dimensions and its increasing locational-spatial effects. The present research has investigated the role of locational-spatial factors in the development of religious tourism in rural areas of Mashhad metropolis, adopting an applied, descriptive-analytical methodology. The dependent variable (i.e. religious tourism) consists of nine components and the independent variable (locational-spatial factors) consists of seven components including both changeable and non-changeable factors. The Rapport Pattern was used to identify tourist sphere of influence in Mashhad, and 10 villages were selected as the sample; the Cochran’s formula was also used to identify sample size, based on which 196 people were selected. The unit of analysis was “the village”, and the data gathered via questionnaires were statistically analyzed using SPSS. The findings indicate that if locational-spatial factors (especially changeable ones) are improved, religious tourism will be developed more (up to 0.82 percent). The results show that the development of changeable factors such as the quality of access roads to holy buildings and services will influence the development of religious tourism.

کلیدواژه‌ها [English]

  • spatial factors
  • religious tourism
  • rural areas
  • sphere of influence
  • Mashhad Metropolis

مراجع

  • ابراهیم زاده، عیسی،کاظمی زاد، شمس الله و اسکندری ثانی، محمد (1390). برنامه ریزی استراتژیک توسعه‌ی گردشگری، با تأکید بر گردشگری مذهبی (مطالعه‌ی موردی: شهر قم). پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 76، ص115-141.
  • احمدی شاپور آبادی، محمد علی و سبز آبادی، احمد (1390). تحلیلی بر ظرفیت‌های توسعه گردشگری مذهبی فرهنگی کلان شهر قم. فصلنامه مطالعات ملی 46، سال دوازدهم، شماره 2، صص 83-112.
  • اکبریان رونیزی، سعید رضا، خراسانی، محمد امین و امام قلی، لقمان (1392). تحلیل تطبیقی نقش گردشگری مذهبی و طبیعت گردی در بهبود کیفیت زندگی ساکنان روستایی مورد: روستاهای امام‌زاده داوود و رندان شهرستان تهران. مجله برنامه ریزی و توسعه گردشگری، سال دوم، شماره 1،صص145-158.
  • تقوایی، مسعود، موسوی، سید علی و غلامی بیمرغ، یونس (1389). تحلیلی بر توسعه گردشگری مذهبی مطالعه موردی: شهرستان نور آباد ممسنی. فصلنامه علمی- پژوهشی فضای جغرافیایی، سال10، شماره 31، صص39-64.
  • حاصل طلب، محسن، (1390). ارزیابی عملکرد گردشگری مذهبی در تغییر کاربری اراضی مرکزی شهر مطالعه موردی: مشهد، محله عنصری (بین سال‌های 1373 تا 1390). پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس تهران.
  • حیدری چیانه، رحیم (1387). مبانی برنامه ریزی صنعت گردشگری. تهران: انتشارات سمت.
  • خسروی، حسین (1386). مشکلات و تنگناهای توسعه گردشگری در استان قم.  رشد و آموزش جغرافیا، دوره بیست و دوم، شماره 1، انتشارات آموزش و پرورش، صص 57-89.
  • دفتر آمار، اطلاعات و GIS استانداری خراسان رضوی.
  • رحمانی، خلیل (1389). ارزیابی عملکرد اماکن مذهبی در توسعه روستایی مطالعه موردی:روستاهای اورامان تخت، هجیج، نجار. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.
  • رحمانی، خلیل، پور طاهری، مهدی و رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا (1390). برنامه ریزی راهبردی توسعه گردشگری مذهبی در مناطق روستایی مطالعه موردی روستاهای دارای مکان‌های مذهبی اورامان تخت، نجار و هجیج. مجله برنامه ریزی و آمایش فضا، دوره هفدهم، شماره 1، صص 43-64.
  • سازمان اوقاف و امور خیریه استان خراسان رضوی، اداره بقاع و اداره فرهنگی ناحیه 3 سازمان اوقاف و امور خیریه خراسان رضوی.
  • سفیدی، زهرا و سفیدی، فاطمه (1391). جایگاه مکان‌های مذهبی در ساختار شهرهای مذهبی. مجموعه‌ی مقالات اولین همایش بین‌المللی گردشگری دینی و توسعه فرهنگ زیارت، آستان قدس رضوی.
  • سقایی، مهدی (1388). واسازی متن فضایی گردشگری در روستاهای پیرامون کلان شهرها (مطالعه موردی: کلان‌شهر مشهد). پایان نامه دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی دانشگاه فردوسی مشهد.
  • ضیایی، محمود (1388). جغرافیای گردشگری. تهران: انتشارات پیام نور.
  • فلاح تبار، نصرالله و مدیری، مهدی (1390). گردشگری به ویژه گردشگری دینی و زیارتی مهم‌ترین قطب توسعه‌ی پایدار(مطالعه‌ی موردی شهر کاشان). فصلنامه علمی - پژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی – سال چهارم، شماره1، صص171-186.
  • فیروز جانی، ناصر، بدری، سید علی، فرجی سبک‌بار، حسن علی (1386). نگرش جامعه میزبان به اثرات محیطی و اقتصادی گردشگری در نواحی روستایی: مطالعه موردی بخش مرکزی شهرستان نوشهر. روستا و توسعه، شماره 10، صص 1-22.
  • فیروزجائیان، علی اصغر، یوسفی، ندا و میر محمد تبار، سید احمد (1393). تحلیل کارکردی گردشگری مذهبی در ایران( فرا تحلیلی از تحقیقات موجود). مجله‌ی برنامه ریزی و توسعه گردشگری، سال سوم، شماره‌ی 8، صص143-165.
  • قاسمی خوزانی، محمد (1386). ساختار و کارکرد گردشگری مذهبی- فرهنگی و مدیریت آن در کلان شهر مشهد. رساله دکتری، دانشگاه شهید بهشتی تهران.
  • قره نژاد، حسن (1386). مقدمه بر توسعه‌ی گردشگری و مهمان پذیر. نجف آباد: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی.
  • محمدی یگانه، بهروز، چراغی، مهدی و ولائی، محمد (1392). نقش گردشگری مذهبی در توسعه روستایی، با تاکید بر کیفیت زندگی؛ سرمایه اجتماعی مطالعه موردی؛ روستای قپچاق شهرستان میاندوآب. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی سال سیزدهم، شماره 30؛ صص7-25.
  • منشی زاده، رحمت الله (1384). اندر مقوله گردشگری. تهران:پیام مؤلف: منشی.
  • مومنی، مصطفی،صرافی، مظفر و قاسمی خوزانی، محمد (1386). ساختار و کارکرد گردشگری مذهبی- فرهنگی و ضرورت مدیریت یکپارچه در کلان‌شهر مشهد. مجله جغرافیا و توسعه، شماره11، صص 13-38.
  • نادعلی پور، مریم (1391). آثار و برکات فرهنگی زیارت بقاع متبرکه. مجموعه‌ی مقالات دومین همایش بین‌المللی گردشگری دینی و توسعه فرهنگ زیارت، سازمان اوقاف و امور خیریه استان گلستان.
  • نهاوندی، مریم و نعمتی، فاطمه (1389). تهدیدها و فرصت‌های گردشگری زیارت در ایران. فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، سال ششم، شماره 20؛ صص 145-172.
  • Albalate, Daniel, and Bel, Germa (2009). Tourism and Urban public transport: Holding demand pressare under supply constaints, Tourism Management, elsevir.
  • Alecu, I.C. (2010). Epistemological aspects of religious tourism in rural areas,International Journal of Business, Management and Social Sciences ,Vol. 2, No. 3: 59-65
  • Alvarado-Sizzo, I., Frejomil, E.P., Crispín, A.S., (2017), Religious tourism in southern Mexico: Regional scopes of the festival of the Immaculate Conception, Geoforum, Vol. 83, pp. 14-25.
  • Atelievic, J. (2007). Small, Tourism Firms and Management Practices in New Zealand: The center stage Macro Region, Tourism Management, V. 28.
  • Badaruddin, M. and Suleiman, J. (2011). Challenges of religious tourism in Palestine, Journal of Tourism, Hospitaliy & culinary Art, vol3: 25-37
  • Butler, R. (2020), "Tourism – resilient but vulnerable as “the times they are a changing” in the “new normality”", Worldwide Hospitality and Tourism Themes, Vol. 12 No. 6, pp. 663-670.
  • Costa, J. (2020), "Has tourism the resources and answers to a more inclusive society?", Worldwide Hospitality and Tourism Themes, Vol. 12 No. 6, pp. 651-656
  • Dwyer L., Edwards D., Mistilis N., Roman C., and Scott N.,( 2009). Destination and enterprise management for a tourism future". Tourism Management, Vol. 30, No. 2, pp. 63–74.
  • Gisbert R. (1992). Forms of religious tourism, Annals of Tounrm Research, Vol. 19: 51-67
  • Gurion, B., Butler, R. & Airey, D. (2003).Tourism, Religion and Religiosity: A Holy Mess, Vol. 6: 340-363.
  • Iliev, D., (2020). The evolution of religious tourism: Concept, segmentation and development of new identities, Journal of Hospitality and Tourism Management, Volume 45, 131-140.
  • Lee Nolan, M. & Nolan, S. (1992). Religious site as tourism attraction in europe, , Annals of Tounrm Research, Vol. 19: 68-78
  • Lee, Chien Chiang., & Chang, Chun Ping. (2008). Tourism development and economic growth: a closer look at panels. Journal of Tourism Management. 29(1), 180 - 192.
  • Lin, S.P., (2021). The salience of stakeholders in religious tourism: A case study of the Dajia Mazu pilgrimage, Annals of Tourism Research, vol 86, 103091
  • Mubarak, N. & zin, C.S., (2020). Religious tourism and mass religious gatherings — the potential link in the spread of COVID-19. Current perspective and future implications, Travel Medicine and Infectious Disease, Vo 36, 101786.
  • Patwardhan, V., AlectorRibeiro, M., Woosnam, K.M., Payini. V. & Mallya, J. (2020). Visitors' loyalty to religious tourism destinations: Considering place attachment, emotional experience and religious affiliation, Tourism Management Perspectives, Vol 36, 100737
  • Ramsey, M. and Schaumleffel, N.A., (2006). Agritourism and Rural Economic Development; Indiana Business Review. 81(3): 6-9.
  • Sarhan .A. R. Abdelgalil & Y. Radwan (2016). "Ecotourism principles as a framework for culturally responsive community development". WIT Transactions on Ecology and the Environment, Vol 201, © 2016 WIT Press, 15- 25. doi:10.2495/ST160021
  • Terzidou, M., Scarles, C. & K.Saunders, M. (2018). The complexities of religious tourism motivations: Sacred places, vows and visions, Annals of Tourism Research, Vol 70, p.p 54-65

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 21 مهر 1399
  • تاریخ بازنگری: 21 دی 1399
  • تاریخ پذیرش: 04 بهمن 1399

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار